Wie het Doorbraakinterview met Yves Leterme niet heeft gelezen moet dat meteen doen. Dit is echt niet te missen; verplichte lectuur. Zelden zo’n vernietigende analyse gelezen over de stand van ons land. Koel en feitelijk, nooit met de voeten vooruit, maar wel glashard. Zo hard dat de vraag of Bart De Wever al dan niet met zijn Arizonapartijen tot een akkoord komt er in feite niet zo veel meer toe doet. Die vraag is alleen nog voor de media interessant: een (te simpel) spelletje doet-ie-het-of-doet-ie-het-niet, om ons bezig te houden en het niet te moeten hebben over de systeemfouten die elke echte oplossing onmogelijk maken. Leterme legt kalm maar genadeloos de vinger op die zeer zere plekken.  

Leterme vindt dat we dringend toe zijn aan de herverkaveling van ons politiek landschap. Met een zinnetje om in te kaderen: ‘Teveel keuze doodt de verkiezingen.’ En dat klopt: het signaal van de burgers via de stembus gaat bij ons totaal verloren omdat je teveel partijen nodig hebt voor een meerderheid. Die partijen komen bovendien maar tot een akkoord als én zwart én wit daarin terug te vinden zijn. Het leidt tot mistig grijs, tot halve maatregelen en finaal tot stilstand.  

Die noodzakelijke herverkaveling komt er trouwens niet. Omdat partijen (vaak ook familiaal gerunde) bedrijven zijn geworden – Leterme heeft het over reclamebureaus – die bovendien via verschillende kanalen buitenissig veel belastinggeld krijgen. Zelfs als de kiezers ze een echte rammeling hebben gegeven, schiet er altijd genoeg over om toch nog voort te doen. De Open VLD en ook Groen zijn daar vandaag de sprekende voorbeelden van: een echt nieuw verhaal is er niet, maar er komt wel een nieuwe naam. De herverkaveling kan dus alleen van de kiesdrempel moeten komen.  

Net daarom mogen we ook die andere mogelijke remedie tegen de versnippering, de overstap van onze proportionele zetelverdeling naar een meerderheidssysteem, een winner-takes-all, vergeten: ook daarvoor is alweer geen meerderheid…  

Leterme wijst er verschillende keren op dat onze problemen niet uniek zijn. Ook in andere Europese landen is er versnippering. Dat is maar gedeeltelijk waar. De zittende Belgische regering bestaat uit zeven partijen. Bij mijn weten is dat ongeëvenaard…  

Yves Leterme corrigeert wel de geschiedschrijving. Hij gebruikt de woorden Met alle respect. (Als ik die zie staan weet ik dat ik dubbel moet opletten…) De geschiedenis heeft namelijk Wilfried Martens en Jean-Luc Dehaene benoemd tot lieden van staat, ze zijn de vaders des vaderlands. Leterme – hij is natuurlijk ook maar een mens – heeft dat epitheton nooit gekregen.  

Nu hebben Martens en Dehaene voor het land effectief spectaculaire dingen gedaan, maar Leterme merkt niet ten onrechte op dat we uitgerekend door hun staatshervormingen in de totale onbestuurbaarheid zijn beland. Hij heeft gelijk.  

Het zijn die staatshervormingen die ervoor hebben gezorgd dat de deelstaten kunnen uitgeven als gek zonder dat ze zich daarover zorgen hoeven te maken; de afrekening belandt op het federale niveau. Denk aan Brussel dat in de woorden van Leterme ‘financieel totaal aan de grond’ zit. Die deelstaten raken ook zonder enig probleem aan hun inkomsten: ze krijgen die jaar na jaar overvloedig in de schoot geworpen zonder dat ze daarvoor de kiezer moeten aanspreken. Daardoor wordt het federale niveau financieel uitgekleed, maar dat was tot voor kort niemand een zorg.  

Tot voor kort dus. Stilaan – Leterme zegt het ook nog eens - dringt door dat sociaaleconomische hervormingen zinloos zijn zonder staatshervorming. Zolang dat perfide mechaniekje van zorgeloos geld uitgeven niet wordt gestopt, krijg je onze staatskas nooit op orde. Ook daarom is de Arizona-oefening – een oefening zonder die cruciale staatshervorming – tamelijk zinloos.  

Die financiële strop zou ons trouwens ook tot een (veel genoemd maar nog nooit uitgevoerd) kerntakendebat moeten dwingen, maar ook dat zal er niet van komen. Onder meer ook omdat dat het Vlaamse niveau uit de comfortzone van de – dixit Leterme - ‘bijna subsidiemachines’ zou halen. Ook dat klopt.  

‘Bijna de helft van de kunstenaars krijgt subsidie,’ kopte drie weken terug De Morgen. Dat is erg veel. De VRT krijgt langs de voordeur een jaarlijkse forse dotatie, maar langs de vele achterdeuren komen er voor allerlei ‘projecten’ nog hopen ander geld. En dat geldt niet alleen voor de VRT. Ook de zuilen krijgen via die ‘projectweg’ vele miljoenen toegestopt. De voorbeelden van waanzinnige subsidieproliferatie zijn legio.  De lijst van subsidies – in de vorige legislatuur aangemaakt door Matthias Diependaele – is lang en hallucinant. Maar ook in Vlaanderen is discussie daarover taboe. Zelfs de vaak nogal strenge Vlaams-nationalisten vinden Vlaamse besparingen ‘een aanslag op de Vlaamse autonomie.’  

Een grondig debat over de vraag waarom zowel Vlaams als federaal een aantal kerntaken – justitie, politie, onderwijs, … - bij ons beduidend meer kost dan elders in Europa dringt zich in financieel benarde tijden op. Dat is gewoon gezond verstand. Maar in de supernota’s is daar nauwelijks iets concreets over te lezen.  

In de plaats daarvan houdt men ons intussen bezig met de vraag of De Wever nu al dan niet gaat kunnen landen. Waarmee? Met gerommel in de marge? Dixit Leterme: ‘Ik acht het risico vrij groot.’ Ik ook.   

Doorbraak, 28 januari 2025