Dat het vormen van regeringen in dit land vlotter gaat dan we gewoon zijn, creëert blijkbaar een licht euforisch gevoel. Optimisme kan natuurlijk nooit kwaad, maar dat is ook verraderlijk: het risico bestaat dat men vergeet hoe boos de mensen wel zijn. Die boosheid verdwijnt niet omdat het stembusresultaat, tot algemene verbazing, een aantal goede partijen bijeenbracht, en een aantal slechte dwong om aan de kant te gaan staan.

Al die regeringen hebben trouwens op de keeper beschouwd maar één opdracht: ze moeten de staat stukken goedkoper en veel efficiënter maken, de economie naar de 21ste eeuw brengen en alle structuren en systemen van de staat daaraan aanpassen. Relance en staatshervorming-in- de-brede-zin zijn helemaal verweven.

Dat is een reusachtige opdracht, dat is –grote woorden zijn hier gepast - een heus nieuw sociaal contract. Pas als dat lukt zal, sneller dan gedacht, het vertrouwen in de politiek en de overheid terugkeren. Mislukt dat en neemt de boosheid nog toe, dan zullen zelfs Bart De Wever of Georges Louis Bouchez dat niet meer rechtgetrokken krijgen.

Die boosheid speelt op twee niveaus. Mensen zijn boos omdat politici veel liever de politieke tegenstanders aanpakken dan de problemen van de mensen. Politiek als de kunst van het stokken in de wielen steken; zeer energieverslindend, en met amper resultaat. Dat is – het zal u misschien verbazen – de minst kwalijke vorm: het leidt bij de burger vaker tot onverschilligheid dan tot echte boosheid. Veel kwalijker wordt het als door non-beleid de burger persoonlijk getroffen wordt, daar waar hij dat het minst graag heeft: in zijn portemonnee.

Het risico dat zelfs slagkrachtige en intern goed draaiende regeringen op dat laatste punt toch gaan mislukken is niet denkbeeldig. In het niet eens zo verre verleden is immers macht uit handen gegeven waarover men de zeggenschap kwijt is, én zijn er structuren opgezet die het primaat van de politiek probleemloos kunnen negeren.

In de energiesector zie je vaak de twee tegelijk: de Europese Green Deal legt onhaalbare en vooral peperdure verplichtingen op, en de eigen netbeheerder Fluvius – met in de Raad van Bestuur politici van alle partijen – gedraagt zich als een staat binnen de staat.

Wie op Doorbraak de onvolprezen stukken leest van Lode Goukens weet hoe de vertaling van die Europese klimaatbeslissingen door energieleveranciers, -regulatoren en -beheerders maar tot één conclusie leidt: uw en mijn energiekosten gaan in de komende jaren fors de pan uit rijzen.

Vanaf 2026 is een warmtepomp bij nieuwbouw verplicht: dat is drie keer duurder, blijkt uit Europees onderzoek. Van terugverdienen van die investeringskost is geen sprake.

In de Europese Unie zorgt de energietransitie voor energiearmoede. Maar liefst één op de vijf Europeanen riskeert de huisverwarming niet meer te kunnen betalen. (Bij gewone armoede ligt dat risico op één op tien.)

Fluvius gaat voorschotten aanrekenen voor de investeringen die ze moeten doen om aan de Green Deal te voldoen. Voorschotten zijn, uitgerekend door Europa, verboden: ze beschouwen dat als ‘gratis leningen’…

Fluvius had de netkosten al eerder verhoogd met 23 procent. Argument? De kosten van de energietransitie. (En dit is nog maar een begin: naarmate meer mensen een warmtepomp installeren, zullen de kosten voor het gasnet gespreid worden over minder klanten, die bijgevolg weer meer gaan moeten betalen…)

Fluvius heeft tegelijk wel de gemeenten – de aandeelhouders – een beduidend hogere vergoeding uitgekeerd.

Dat laatste is vrij uniek in Europa. In België is al lang geleden beslist de steden en gemeenten deels te financieren via de energierekening. Eigenlijk was dat een bijkomende belasting die niet zo mocht worden genoemd. Intussen hebben steden en gemeenten die bijkomende financiering nodig; anders gaan ze kopje onder.

Toen er kritiek kwam op het feit dat het gasvervoer en -opslagbedrijf Fluxys – ook daar zijn de gemeenten de meerderheidsaandeelhouders, en zitten politici in de Raad van Bestuur – een zeer groot maar alles behalve klimaatvriendelijk gasnet had gekocht in Brazilië, was voorzitter Daniel Termont duidelijk: als er gemeenten waren die het daar niet mee eens waren, mochten ze gerust uit Fluxys stappen. Hij voegde er wel aan toe dat de participerende gemeenten in tien jaar tijd hun inleg al 27 keer hadden terugverdiend…

En er is nog iets. Mensen worden heel boos als ze merken dat ze in een fuik zijn gelokt. Als ze eerst op allerlei manieren worden aangespoord om zonnepanelen te leggen, en daarna niet alleen hun terugdraaiende teller zien verdwijnen, maar ook nog eens gaan moeten betalen om de ‘gratis’ zonne-elektriciteit op het net te zetten.

Mensen worden heel boos als hun terugdraaiende meter verplicht wordt vervangen door een zogenaamd intelligente meter waar zelfs heel slimme mensen geen iota van begrijpen. Mensen worden heel boos als ze vernemen dat onze digitale tellers twee keer zoveel kosten als het Europese gemiddelde. Want wie, denkt u, zal die meerkost betalen?

Mensen worden heel boos als ze vernemen dat die door zonnepanelen terugdraaiende teller in Wallonië wél nog mag. Tot 2030. Omdat de Vivaldi-regering alleen klacht heeft ingediend tegen de Vlaamse terugdraaiende teller, niet tegen de Waalse. (In Wallonië zaten alle Vivaldipartijen in de regionale regering; in Vlaanderen niet. Vandaar…)

Een cascade is dat van verbroken maatschappelijke afspraken, beloften en contracten. Vaak bij toepassing van regels die al die regeringen zelf hebben gemaakt. Soms gaan ze zelf daartegen procederen, maar keer op keer verliezen ze.

Zelf zijn wij optimistisch par nature. Maar u zal begrijpen dat dit keer zeer hoog moet worden gegrepen.

Doorbraak, 16 juli 2024