We zijn daarmee opgevoed: uitgangspunten moeten realistisch zijn. Als, als, als… daar schiet je niet mee op. Als we wat teveel fantasie hadden (‘Gij êt een fantasie gelijk een krimkerre, zei mijn grootvader altijd – Je hebt een verbeelding als een toen vaak bontgekleurde  ijskar), werden we steevast tot de orde geroepen: Aas, oas, oas… oa maan tante wielekes gât, ’t woas een kerreke - Als, als, als… Als mijn tante wieltjes had gehad, was ze een karretje.

Dat was zonder twijfel goed bedoeld, maar wel fout. Onder meer omdat het stel dat..-principe ons prachtige boeken heeft opgeleverd. Stel dat Hitler vandaag wakker wordt: Er ist wieder da, Timur Vermes. Of om in dezelfde sfeer te blijven: Making History, Stephen Fry. Hoe zou de wereld eruitzien als Hitler er nooit was geweest?

ook in de politiek kan het als-principe de bron zijn van creatieve, onverwachte oplossingen. Stel: het openbaar vervoer is gratis. Alle Vlaamse partijen willen daarover zelfs niet beginnen nadenken, maar ze hebben misschien ongelijk.

Gratis openbaar vervoer zou volgens PS-voorzitter Paul Magnette maar 750 miljoen extra kosten. Vraag is natuurlijk hoe hij heeft gerekend? Zeker, de inkomsten uit de kaartjes- en abonnementenverkoop vallen weg, maar tegelijk kan er enorm bespaard worden. En het is niet zeker dat Magnette daaraan heeft gedacht.

Alle loketten, kaartjesknippers, IT-kosten voor onlineverkoop, de hele commerciële administratie en allicht nog zoveel andere dingen waaraan we nu niet denken, ze kunnen alle op de schop vanwege compleet overbodig. De stations worden ook stukken kleiner en eenvoudiger. De vrijgekomen ruimte kan gecommercialiseerd worden. Puur winst!

En ja, Wallonië kan op dat concrete punt – eindelijk ! - meer ‘leveren’ dan Vlaanderen. Als gevolg van de feitelijkheid. In Wallonië heeft het Spoor 493 gebouwen; in Vlaanderen zijn er dat 360. Een verschil van dik 35%. En het onderhoud van die Waalse gebouwen kost bijna 90% meer dan dat van de Vlaamse. Daar moet winst te halen zijn? Pour faire preuve de bonne volonté?  

En terwijl we bezig zijn: we koppelen de gratis-oefening aan een efficiëntie-oefening. Een paar jaar terug bleek immers uit onderzoek dat als de NMBS even efficiënt zou zijn als de Nederlandse Spoorwegen, ze met maar liefst 7800 werknemers minder evenveel reizigers en vracht kon vervoeren. We moeten natuurlijk opletten dat we ons hier niet rijk rekenen, maar toch… waarop wachten we?

En het stopt niet. Er is ook een bom indirecte winst te maken op talloze andere plaatsen. Denk aan al die mensen voor wie werkgevers – openbaar of particulier – meebetalen in de vervoerskosten. Dat valt weg, net zoals de administratie die daaraan vasthangt. Denk ook – alle beetjes helpen – aan de uitgebreide vakbondspremies die de NMBS moet betalen. (Voor 113 procent van het personeel, is in een nog niet zo ver verleden gebleken; terwijl maar 85 % van de werknemers aangesloten zijn bij een vakbond).

En misschien creëert heel deze operatie – leve het voluntarisme! - nog meer opportuniteiten. Misschien krijgt de NMBS, na vele jaren zonder, eindelijk ook eens een echte beheersovereenkomst: een afspraak tussen het bedrijf en de overheid waarin gezegd wordt wat in ruil voor zoveel miljarden verwacht wordt.

En er is vanzelfsprekend meer dan kosten en centen tellen. Als het openbaar vervoer gratis wordt, dan valt het verfoeilijk verschil tussen eerste en tweede klas de facto ook weg. Meer betalen voor wat niets kost, het hoeft niet meer. Meer zelfs. Een denkoefening is een denkoefening, en dus gaan we voluit: ook daklozen kunnen de trein op. Van Oostende naar Aarlen, en terug, en terug. Is dat geen veel betere oplossing dan die mensen te laten rondhangen in en om de stations? Waar ze met de regelmaat van een klok – zelf meerdere keren gezien ! – dan geregeld worden verjaagd? 

Dat Magnette dat allemaal niet zo bedoeld heeft? Misschien niet. Maar wat hierboven staat is maar een creatieve oefening die wel – sta ons toe het zelf te zeggen – perspectief creëert. We herinneren ons uit de cursus onderhandelingstechnieken dat het inbrengen van een nieuwe en op het eerste gezicht vreemde tournure geregeld een oplossing kan brengen… De dingen breder bekijken, heet dat dan. Het veld vergroten.

En ja natuurlijk: gratis bestaat niet, gratis is waarde-loos en daarom niet geapprecieerd. In Cuba laten de mensen exact om die reden de waterkraan gewoon open staan. Cuba is bovendien failliet, al lang, en dan doet het er allemaal niet zoveel meer toe. 

Als het geld op is, blijft alleen gratis over. Simpel toch?

Doorbraak, 28 september 2021