In de memoires die ik nooit zal schrijven kunt u een passage over Steve Stevaert lezen. De betreurde socialist – toen op het toppunt van zijn macht als partijvoorzitter – vond het ergerlijk dat de overheid zo weinig te zeggen had over het onderwijs. Het katholiek onderwijs noemde hij een staat in de staat. Maar hij had, zei hij, een oplossing, een Stevaertiaanse: “We schaffen het gemeenschapsonderwijs af; daar zullen die japneuzen* niet goed van zijn.” Het is een doordenkertje…

Maar zijn uitgangspunt klopt: de minister van onderwijs – een baan waarvoor naar verluidt gevochten wordt – heeft over dat onderwijs weinig of niets te zeggen. De minister van onderwijs is niet bevoegd, maar wel verantwoordelijk. (In de politiek is het doorgaans krek omgekeerd.) Hij/zij moet zich in het parlement en in de media verantwoorden als nog maar eens blijkt dat de kwaliteit van ons onderwijs achteruitgaat. Terwijl hij/zij daar maar weinig kan aan doen. Een gevolg van de vrijheid van onderwijs. 

Het was in 1830 één van de allereerste besluiten van het Voorlopig Bewind, nog geen maand na de Belgische afscheuring: het schrappen van de wetgeving van Willem I die zich wel met het onderwijs bemoeide. De onderwijsvrijheid werd hersteld. Het gevolg was dat de bisschop van Brugge in 1835 met enige trots aan Rome kon laten weten dat van alle (staats)athenea in zijn provincie er maar drie waren die niet door een priester of kloosterling werden geleid. Die drie uitzonderlijke directeurs waren wel betrouwbare katholieken.

Maar dat is geschiedenis. De schoolstrijd is intussen gestreden, in alle betekenissen. Er is nauwelijks meer verschil tussen de netten: zelfs concurrentie om de beste te zijn hoeft niet meer. Ouders mogen zich al gelukkig prijzen als er plaats is voor hun zoon of dochter. Voor ouders is de (keuze)vrijheid van onderwijs al enige tijd stilzwijgend afgeschaft.

De kwaliteit van de scholen wordt wel nog gemeten, maar de resultaten zijn – en dat staat in een decreet! – geheim. Dat transparantie het sleutelwoord is van de eenentwintigste eeuw is blijkbaar aan het Vlaams Parlement voorbijgegaan. Die geheimhouding, heet het, moet ongezonde concurrentie voorkomen. Dat dat vooral de gevestigde macht zeer goed uitkomt wordt zedig verzwegen.

Nergens is de macht, van de koepels, zo gevestigd als in ons onderwijs. Omdat er eind vorige eeuw overal moest worden gedepolitiseerd, heeft de politiek daar zijn zeggenschap helemaal opgegeven. Voorheen werd de minister van onderwijs verondersteld het rijksonderwijs te besturen. En het klopt dat dat geregeld leidde tot desastreuze politieke benoemingen. (In mijn memoires vertelt Louis Tobback over een partijgenoot-schooldirecteur die, mede door het recht op mutatie, erin geslaagd was om maar liefst vijf scholen naar de verdoemenis te helpen.) Maar de slinger is intussen doorgeslagen: het primaat van de politiek is in het onderwijs helemaal weg.

Wie zich afvraagt waarom in Europese vergelijkingen onze leerkrachten in de kleinste klassen staan, komt ook bij de vrijheid van onderwijs uit. In mijn gemeente volgen er vijf leerlingen Grieks-Wiskunde op de ene plaats en nog geen kilometer verder nog vijf anderen ook, maar in een ander net. Zal het u verbazen dat we in dit land, op IJsland na, in percentage van het bbp het meeste uitgeven voor onderwijs? En dan hebben we niet eens genoeg leerkrachten…

In het ene net is godsdienst verplicht, in het andere kan je kiezen tussen godsdienst en – let op de woorden – niet-confessionele zedenleer. Maar in de praktijk valt het onderscheid tussen beide vakken nauwelijks meer te ontwaren: alle mensen zijn best wel kinderen van God, ook als die niet bestaat, dat is zo’n beetje de strekking van beide. Als Lieven Boeve gevraagd werd waarom zijn net katholiek was, luidde zijn antwoord dat in zijn scholen over godsdienst kon worden gepraat… Zou dat in een atheneum anders zijn?

À propos. Boeve wordt zeer binnenkort opgevolgd door ex-kinderrechtencommissaris Bruno Vanobbergen. Hij is de eerste grote baas van het katholiek onderwijs die – zie De Tijd van vorige vrijdag – blijkbaar niet gelovig is. Op de vraag of hij gelooft in een hiernamaals zegt hij – Vanobbergen lijkt me een socialist met tsjevenstreken – dat hij het niet weet, maar dat hij het hiernamaals niet nodig heeft om een goed mens te zijn. (Alsof het voor een slecht mens onmogelijk is te geloven in een eeuwig leven na de dood…)

Vanobbergen behoort tot het soort mensen voor wie met het corrigeren van spelfouten omzichtig moet worden omgesprongen: het zou kwetsend kunnen zijn. In De Tijd ziet hij het als zijn belangrijkste opdracht ‘de maatschappelijke positie van jongeren te versterken’, want het zijn ‘mensen die iets te zeggen hebben’. Hij stoort zich aan ‘teveel negativiteit over het onderwijs’. Misschien moet men de man eens laten weten dat de ‘positie van jongeren’ ontzettend kan worden versterkt via de overdracht van zoveel mogelijk kennis? 

Het valt trouwens op hoe de koepels in het algemeen nauwelijks begaan zijn met het kwaliteitsverlies in ons onderwijs. Terwijl een zeer voorzichtig mens als onderwijsexpert Dirk Van Damme in dat verband uitgerekend op de rol van de koepels en hun pedagogische begeleidingsdiensten wijst. ‘Dat is een vrij groot contingent mensen; ze worden door de overheid gefinancierd.’ Meer dan waar ook betalen wij inderdaad leerkrachten die niet voor de klas staan, maar daarentegen papieren maken voor hun collega’s die wel in de klas staan, en die ze – getuige al hun reglementen – voor geen haar vertrouwen.

Conner Rousseau heeft gelijk. De vrijheid van onderwijs moet op de schop. Omdat ze tot niets meer dient, te duur is en zelfs contraproductief blijkt. De vrijheid van onderwijs moet vooral weg om de onderwijsvrijheid van de scholen en van de leerkrachten te herstellen. Excelleren moet mogen. De lat hoog leggen als het over Nederlands gaat is niet rechts, maar gewoon verstandig. Ten bate van iedereen. Scholen die niet functioneren bestraffen is geen keizer-koster beleid, wel goed bestuur.

  *Japneuzen is een (Antwerps) scheldwoord voor katholieken in het algemeen, en voor leden van de katholieke partij in het bijzonder. Synoniem van pijpenkoppen. Tsjeven is de (in oorsprong) Gentse variant.

Doorbraak, 6 augustus 2024