‘I passed an exam.’ Dat was het antwoord van één van de vice-voorzitters van de Chinese Communistische Partij, toen ik hem vroeg hoe hij zo ver was geraakt. Via dat examen, zei hij, proberen we de allerbeste mensen te vinden om ons land te leiden. Voor verschillende functies en verantwoordelijkheden. Hij was eerst lokaal begonnen, en dan opgeklommen. Voor hij ondervoorzitter werd, was hij ambassadeur in Washington.

Toen ik dat examen deed, zei hij, wist ik dat ik een slaagkans had van één op twaalfduizend. Dat is 0,00008 procent. ‘But I persevered,’ glimlachte hij. Een objectief, strikt en streng examen. Bij hoge uitzondering wel met regionale correcties, gaf hij toe: als alle geslaagden uit Peking komen, dan wordt er ingegrepen. ‘Our provinces would never accept this. Just like Belgium,’ lachte hij.

Tien jaar terug had de bestseller van de New York Times een heel lange titel: The Smartest Kids in the World: And How they Got that Way. Met op de kaft ook nog eens een citaat uit The Economist: ‘A startling amount of insight.’ Dat klopt. En het leest als een trein.

Het beschrijft de queeste van drie jonge, gewone Amerikanen uit de middenklasse die op verschillende plaatsen in de wereld op zoek gaan naar excellent onderwijs. Ze schrikken zich rot: overal wordt er zo hard gewerkt, met strikte, strenge toetsen en examens…

Niet meer bij ons. Bij ons volgen we Steve Stevaert: studeren moet gezellig zijn of niet zijn. En bovenal moet er gelijkheid zijn. Competitie tussen studenten dient zoveel mogelijk vermeden te worden. Onderscheiding en meer wordt wel nog gegeven, maar om niemand te kwetsen zwijgen we daarover. Bij de proclamatie houden we het bij het alfabet. De volgende stap is niet meer zo ver af. We geven gewoon aan iedereen dezelfde punten: het groepsgemiddelde.

Dat laatste is geen grap. Dat is al uitgeprobeerd. Het heeft exact één semester geduurd: iedereen bleek namelijk gezakt… Quand on chasse le naturel, il revient au galop. Je kunt de echte wereld wel ontkennen, maar niet ongedaan maken.

De decaan van de Gentse faculteit Geneeskunde vindt dat de vermelding cum laude alvast maar beter geschrapt kan worden. Die leidt maar tot stress en zelfs burn-outs. En zo’n vermelding zegt ook niet alles. En er zijn naast de examens zoveel andere dingen waarmee studenten zich kunnen onderscheiden. Het is bovendien heel wel denkbaar dat je maxima cum laude afstudeert en toch een slechte arts wordt, volgens deze vijand van de getrapte werkelijkheid.

Is er in dat laatste geval dan geen probleem met die examens? Wat is de doelstelling? Ben je dokter na zes jaar (behoorlijk zware) studie? Of heb je na die zes jaar de bouwstenen om (liefst) een uitstekend arts mee te worden? Is de universiteit ook verantwoordelijk voor wat iemand nadien met de verworven kennis en vaardigheden doet? Nee toch?

Zeven jaar terug bleek aan diezelfde Gentse faculteit een professor zijn eerstejaarsstudenten te ondervragen over hoe ze in het leven stonden, inclusief hun politieke voorkeuren. Ze bleken in grote meerderheid hard te willen werken, geloofden ook in de eigen verantwoordelijkheid. De professor draaide dat ietwat pervers om tot wat hij noemde het individuele schuldmodel: wie minder succes heeft, heeft dat aan zichzelf te wijten.

Maar het meest was hij geschrokken van de politieke voorkeuren: N-VA, Open VLD en Vlaams Belang haalden samen meer dan vijftig procent. Zijn conclusie was dat er veel werk aan de winkel was, want mensen met die voorkeuren konden onmogelijk empathische en kwalitatieve artsen worden. Ik kan me best voorstellen dat in dat model afstuderen cum laude als zeer ongepast wordt ervaren.

Het is niet mijn model. Goed, beter, best, dat bestaat. En hopelijk nog lang. Het heeft ons collectief al heel veel opgeleverd. Competitie kan ook beschaafd en fair. Als ons onderwijs in almaar slechtere papieren zit, heeft dat ook te maken met een gebrek aan ambitie en, jawel, competitie. En nog het belangrijkste van al: we moeten dringend ophouden te denken dat er een probleem is als gelijke kansen leiden tot een ongelijke uitkomst.

Opvallend genoeg had de Gentse decaan nog maar net zijn idee over het schrappen van dat cum laude gelanceerd of de rector van Leuven liet weten: ‘Hier zullen we aan de KULeuven niet snel in meegaan.’ God zij geprezen. Iets van de competitie lijkt voorlopig gered.

Doorbraak, 8 augustus 2023