De peiling-conclusie waaraan je bij nadere beschouwing alle andere conclusies kan vastknopen is dat volgens zeven op de tien Vlamingen alleen de overheid moet opdraaien voor de hogere energieprijzen. Nog erger, maar in dezelfde lijn: één op de drie Vlamingen blijkt volstrekt geen probleem te zien in almaar rodere begrotingscijfers. Dat is, denken ze, een zorg van de overheid en niet ons probleem.

Maar juist dat is een probleem, misschien wel het grootste van onze democratie. Als het over politiek of beleid gaat, koesteren nogal wat mensen redeneringen die ze, als het over hun privébelang zou gaan, zonder de minste twijfel als infantiel zouden verwerpen. Vanwege aantoonbaar onjuist en aantoonbaar onrealistisch.

Dat gaat overigens over meer dan het kennelijk ontbrekend besef dat de overheid alleen maar het geld heeft dat ze eerst bij de mensen via de belastingen heeft opgehaald. (En als dat niet genoeg is, wordt er geleend. Maar ook die leningen moeten ooit worden terugbetaald. En omdat de overheid geen eigen geld heeft, komt ook die rekening bij diezelfde mensen terecht. Het financiële probleem van de overheid is dus ons probleem).

Dat probleem is breder dan het waanidee dat er een wezenlijk verschil zou zijn tussen de eigen portemonnee en die van de staat. (De mensen proberen van het geld dat ze binnenkrijgen iets over te houden. Om te gebruiken als het moet. De overheid doet dat nooit. Ze heeft niet alleen al het geld nodig dat ze krijgt, ze heeft ook altijd geld tekort. Al jaren. Ondanks de hoogste belastingdruk in het Melkwegstelsel. Maar de mensen vinden die almaar groeiende schuldenberg geen probleem; hebben wij niets mee te maken… Ze dolen).

De indruk ontstaat dat the wisdom of crowds het laat afweten. Niet alleen als het over geld gaat. Uitspraken als Alle buitenlanders buiten of Alle migranten zijn welkom kennen nogal wat aanhang, terwijl de ware wijsheid ons voorhoudt dat een politiek gebaseerd op een van beide kreten onhaalbaar, onwenselijk en dus onjuist is.

Dat is intrigerend. Het toont niet het failliet van de wijsheid van het volk; dit waanidee is door de verzamelde politiek en de verzamelde media systematisch in ons bewustzijn gedruppeld: je hebt de overheid, en dan heb je ons, de mensen. Respectievelijk subject en object, zij die beslissen en zij die ondergaan, gescheiden door een hoge muur. Maar het is ontzettende onzin.

Omdat het haaks staat op de werkelijkheid, en het bovendien het geloof in goed, democratisch bestuur ondermijnt. Maar paradoxaal genoeg heeft het democratisch bestuur zelf dit probleem gecreëerd: men heeft de schijn gewekt van de overheid als een verre suikeroom, die royaal en zonder veel nadenken geld uitdeelt.

Juist doordat de pers (ook zonder veel nadenken) als een infuus van die valse gedachte heeft gefunctioneerd (bijgestaan door onze ontelbare experts), is onze samenleving zo vatbaar geworden voor de extremen van links en rechts. Voor de illusie dat er te ontsnappen valt aan de werkelijkheid, aan het l’état, c’est nous, en dat we de problemen eenvoudig zouden kunnen oplossen, bijvoorbeeld door de rijken te laten betalen. (In dat verband heb ik minder goed nieuws: de rijken, dat zijn u en ik.)

Vanuit dat perspectief – in wezen een verhaal over een bedrieglijk discours – is het gebazel over de herverkaveling van het politieke landschap futiel. Als ik bij Bart Tommelein lees dat hij de zin niet meer ziet van een liberale partij, maar kiest voor een ‘groter geheel dat de belangen van de mensen vooropstelt’ lees ik daarin meer dan de wanhoop van wie aan de macht wil blijven. Ik lees ook een bekentenis om u tegen te zeggen: die liberale partij is dus tot op heden niet met ‘de belangen van de mensen’ bezig geweest. Nou moe!

Eén ding is zeker – ik geef het u op een blaadje: als alle zogeheten traditionele partijen samengaan, dan is dat voor de extreme partijen echt uitstekend nieuws. Die hebben trouwens om nog een andere reden de wind mee.

Aristoteles schrijft in de Politica over het belang van de middenklasse. Hij zegt dat een duurzame staat ervoor moet zorgen dat de middengroep aanzienlijk groter is dan de beide andere groepen, de armen en de rijken. Zijn leerling Plato gaat nog een stap verder en schrijft dat als er in een staat alleen armen en rijken zijn, dat onvermijdelijk eindigt in twee staten die elkaar beoorlogen.

Misschien is dat wel ook ons probleem: door globalisering, door oorlog, door te weinig gecorrigeerd kapitalisme raakt het evenwicht van Aristoteles langzaam maar zeker verstoord. Zelfs als de middengroep vooralsnog groot genoeg is, dan zitten er in die groep te veel mensen die bang zijn dat ze weldra bij de onderkant terecht gaan komen. Omdat ze vrezen hun rekeningen niet meer te kunnen betalen. En angst pleegt riskant stemgedrag te stimuleren.

Het is overigens best mogelijk dat Aristoteliaanse evenwicht te herstellen. Maar dat zal nooit via de suikeroom gaan. Ook nooit via de rijken. Wel via allemaal samen. Solidariteit, heet dat. De plicht om mee te doen. Als ik lees dat in dit land maar liefst een kwart van de 22 tot 64-jarigen niet werkt, dan is er naar alle waarschijnlijkheid een gebrek aan solidariteit.

Wie dat negeert, bedriegt en bedreigt eigenlijk op niet eens zo lange termijn de democratie zelf. En ik ben er zeker van: de mensen begrijpen dat.

En nog iets, met dank aan Georges-Louis Bouchez in De Zondag: als het waar is dat traditionele partijen banger zijn voor mediacommentaren dan voor het volk, dan is dat erg, voor die partijen. Maar het zegt natuurlijk ook iets over onze media.         

Doorbraak, 10 mei 2022