Het is een klein bericht, ergens in het midden van de krant. De FOD Financiën gaat tijdelijk 200 mensen in dienst nemen om slachtoffers van de watersnood te helpen met ‘hun documenten’. Een initiatief van minister Van Peteghem (cd&v). Sympathiek? Misschien.. Symptomatisch? Zeer zeker.

Om te beginnen is het natuurlijk merkwaardig dat er ambtenaren moeten komen om mensen doorheen de ambtenarij te loodsen. Maar er is nog. Financiën heeft ruim 21000 mensen in dienst, waarvan niet één procent kan worden ‘vrijgemaakt’ voor… Allemaal gaan ze daar gebukt onder gigantische werkdruk, neem ik aan? En werkelijk alle taken zijn daar dezer dagen even essentieel? Niets kan daar eventjes worden uitgesteld? Wie gelooft dat nog?

De FOD Financiën is in deze pars pro toto. Want je ziet het overal: overheidsdiensten die zelf zeggen dat ze op hun tandvlees zitten. Wie gelooft dat nog?

Wie een beetje rondleest en -kijkt, ziet het tegendeel: heel/te veel mensen bij de overheid zeggen  onderbevraagd te zijn; ze hebben te weinig uitdagingen. En ze wijzen naar hun bazen: die willen dat zo.

De bazen zelf klagen dan weer over reglementitis. Een overheidsorganisatie waar maar 20% van de inspanningen de eigenlijke opdracht dient, het bestaat; de andere 80% dienen om zich in te dekken tegen klachten… 

Het is dus geen toeval dat in de vele getuigenissen van watersnoodslachtoffers één element zeer opvallend terugkeert: als die mensen bellen met een overheidsdienst, en er wordt – oef! – al eens opgenomen, dan is het antwoord 9 keer op 10 dat men het moet vragen aan de baas.  Mexicaanse legers? We hebben die in overtal! We verdrinken erin (no pun intended).

Nog een symptoom? De duiding bij de (inderdaad vaak schrijnende) verhalen uit watersnoodgebied gaat niet verder dan: dat komt ervan als je je kapot hebt bespaard. Of het nu een generaal is, of een brandweerman, of een ziekenhuisdirecteur, of een links politicus, allemaal hebben ze dezelfde conclusie: meer geld!

Wat overigens betekent dat we onze positie als wereldkampioen overheidsbeslag met meer dan 54 procent (in Nederland is dat 47 %; en toch is daar geen sprake van maatschappelijke barbarij, en ze hadden daar vóór Corona een overschot op de begroting) nog moeten verstevigen… Want ja, we betalen massief veel belasting  - het is ontstellend te zien hoe weinig je bij ons verdient, en toch de helft van wat binnenkomt afstaat aan de staat. Maar we hebben nergens geld voor. Wie gelooft dat nog?

En toch ben ik voorstander van een sterke staat. Want – nooit vergeten! - er is één ding erger dan teveel staat: te weinig staat. Maar tegelijk wist Thomas Hobbes al in de 17de eeuw (!) dat de overheid er is om het volk te dienen; niet omgekeerd. Ik heb ook, geloof het of niet, het grootste respect voor ambtenaren. Ik ken er nogal wat: vaak topmensen, harde werkers ook.

En toch blijkt hun systeem niet meer performant. Ook al verdienen ze, anders dan pakweg 30 jaar terug, minstens evenveel als het personeel van de privésector. Als je de pensioenen meerekent, verdienen ze zelfs stukken meer. Rik Torfs heeft dat ooit getweet toen het ging over extra belasting op grote fortuinen: ‘Grote Fortuinen? De overheidspensioenen!’

Het is interessant zich af te vragen waarom dat niet (meer) werkt. Waarom sterk kennelijk algemeen wordt verward met vet en vadsig. Waarbij, zoals altijd, er niet één oorzaak of reden is, maar vele.

De allerbelangrijkste is genoemd door Barack Obama: de laatste echte reorganisatie van de overheid dateert uit de tijd van de zwart-wit-tv. Bij ons is dat nóg langer geleden. Het ambtenarenstatuut is sinds de jaren 30 van de vorige eeuw niet wezenlijk veranderd.

Jaja, er zijn pogingen geweest. Er was de zogeheten Copernicushervorming van (toen) SP.A-minister Luc Van den Bossche. Resultaat? Het selecte clubje van topambtenaren – in de regel pure politieke benoemingen – worden voortaan fenomenaal goed betaald. Punt. Al de rest is, geheel tegen de zin van Van den Bossche zelf, door het conglomeraat van politiek en vakbonden deskundig gehouden bij wat het altijd is geweest.

Er er is meer van hetzelfde: de VRT is, ondanks Bert De Graeve, weer zo BRT als vroeger. De Post heeft zich, ondanks Johnny Thijs en dankzij datzelfde conglomeraat, de kaas van het brood laten eten door Post.NL.

Eén van onze federale topmanagers – de mediagenieke en zeer geprezen Frank Van Massenhove, een socialistische benoeming – is er jarenlang in geslaagd de indruk te wekken dat hij het anders aanpakte. Zo mochten, al lang vóór Corona, zijn mensen thuiswerken, en die mensen vonden dat in overgrote meerderheid prima.

Vakkundig werd verzwegen dat de klanten stukken minder enthousiast waren. Finaal – kort voor het pensioen van de topmanager - bleek dat de telefoon er niet meer werd beantwoord. De dienst was gedigitaliseerd. Toen bleek dat met name zeer kwetsbare mensen – dé doelgroep van het departement – lang niet allemaal waren gedigitaliseerd, was er maar één oplossing: extra mensen, om de telefoon op te nemen.

Nooit eerder hadden een topexperiment in topvernieuwing en een topmens bewezen wat oude liberalen van nature vrezen: ambtenaren beginnen als dienaren, maar beschouwen zich nadien als de meesters. Op dat punt is de kwaal in Vlaanderen nog erger dan in België.

Kwaliteit wordt in die context zelden nog iets feitelijks, maar wel iets wat je verkocht moet krijgen. Berekenen van kostenefficiëntie wordt als ‘te simpel’ van de hand gewezen. Terwijl dat wezenlijk niets anders is dan dat de burgers van de overheid meer krijgen voor minder geld.

In Groot-Brittannië heeft men dat ooit berekend: de efficiëntie van de privésector bleek tussen 1999 en 2013 gestegen met 14%. In diezelfde periode was dat bij de overheid één procent… Terwijl ook bij ons op alle ministeries en overheidsdiensten de talloze Jomme Docxksen en madammen Arabel waren verdwenen… Wat zij kostten, is dus niet omgezet in betere dienstverlening. Vandaag kost– bij wijze van voorbeeld – 100 euro belasting innen nog altijd evenveel als 30 jaar terug. Ondanks de digitalisering.

Omdat de politiek geen keuzes kan/wil/mag maken. Denk aan Petra De Sutter: ze is vóór vaccinatieplicht van gezondheidswerkers, maar wie niet gevaccineerd wil worden, moet wel worden doorbetaald, en moet gewoon ander werk krijgen. Dat soort redeneringen ondergraaft op niet eens zo lange termijn het maatschappelijk draagvlak voor publieke dienstverlening.

Toegepast in de actualiteit: 300 militairen staan klaar om na de watersnood te gaan helpen, maar – er is een bevoegdheidsdiscussie - niemand vraagt hen. Dat is in essentie puur weggegooid geld…

Zoals die 200 extra mensen bij Financiën. En het valt op: nogal wat media omschrijven die als een cadeau. Voor eens en altijd: de overheid doet nooit cadeaus. Ze vraagt alleen bijkomende inspanningen aan de belastingbetaler.

Doorbraak, 10 augustus 2021