Ik herinner mij van heel lang geleden een debat in Terzake waarbij de rol van de moderator extreem beperkt was. Hij zei bij het begin zoals altijd wie er was en waarover het ging, en daartoe beperkte hij zich. Dat was, voor alle duidelijkheid, een bewijs van groot vakmanschap: de twee studiogasten deden het namelijk helemaal zelf. En bovenal: duidelijker kon niet. Wie gekeken had, wist perfect wat er aan de hand was.

De moderator was Dirk Sterckx. In de studio zaten Norbert De Batselier, toen minister van Milieu (SP), en tegenover hem Eric Van Rompuy, toen fractieleider van de CVP in het Vlaams Parlement. Ze kruisten de degen over het MAP, het Mest Actie Plan. Begin jaren negentig.

De Batselier had de dag ervoor aangekondigd dat er, na lange en moeizame onderhandelingen, over de mestproblematiek (te veel mest bleek erg kwalijk voor ons grondwater) een politiek akkoord was bereikt. Heel Vlaanderen was één grote rode zone, zei hij, maar dat zou dus nu – en uiteraard niet van vandaag op morgen, maar met een meerjarenplan – worden aangepakt.

Wat je zag was één lange, vurige scheldpartij van Van Rompuy, in combinatie met ijskoude afdreiging. (Alleen christen-democraten konden dat toen in één en hetzelfde betoog.) Hij nam het op voor de landbouwers, bij wie volgens hem geen draagvlak bestond. De Batselier zei –  eerst nog met een glimlach, nadien met een almaar meer vertrokken kop – dat op regeringsniveau alles was doorgesproken. Met de partij van Van Rompuy. Ook met de minister-president, toen Luc Van den Brande.

Dat Mest Actie Plan is er nooit gekomen. De Batselier moest overigens kort nadien ‘s ochtends constateren dat niet alleen in zijn voortuin maar ook over zijn auto (ik herinner mij de beelden nog: hij reed met een Volvo; en die was niet meer te redden) een paar ton mest was uitgekieperd.

Ik ben terzake geen expert, maar ik lees dat we intussen, dertig jaar later, bezig zijn met het zesde mestactieplan. En het grondwater is nog altijd niet zoals het zou moeten zijn. Om maar te zeggen dat er onder de zon weinig nieuws is. En onder de grond ook niet.

Het is een intrigerende kwestie: wanneer is er voor een beleidsmaatregel voldoende draagvlak? Wie denkt dat daarvoor een meerderheid in een parlement volstaat, die vergist zich. Wie daaraan toevoegt dat door die meerderheid bovendien uiting gegeven wordt aan het zogeheten primaat van de politiek, is een negentiende-eeuwer.

De praktijk blijkt bij ons helemaal anders te werken: als groep A binnen partij X neen zegt, dan vervalt meteen ook de meerderheid van partij X, Y en Z. En omdat er naast X, Y en Z (nu al federaal, maar straks ook in Vlaanderen) ook nog vier andere partijen zijn – anders is er geen meerderheid – is er altijd ergens wel iemand die bezwaren maakt. Over stikstof, over defensie, over de arbeidsdeal, over... Besluit? We laten het dan maar zo.

De grond van de zaak is telkens dezelfde; het is – willens nillens – het politieke thema van de komende jaren: de botsing tussen verworven rechten enerzijds en de roep om goed bestuur anderzijds. Waarbij weldra – de woordkeuze is niet toevallig – enerzijds en anderzijds niet langer in één adem kunnen worden uitgesproken; er zal moeten worden gekozen. En ellendig perspectief: wij hebben niet de gewoonte te kiezen. (Waarmee overigens tegelijk het grote probleem van de CD&V is omschreven.)

We zijn natuurlijk niet de enigen in Europa die met die al met al natuurlijke botsing te maken krijgen. Maar bij ons speelt een dubbele blokkering: Wallonië en Brussel zijn nog veel minder veranderingsbereid dan Vlaanderen. Een noord-zuid-verschil dat dwars door Europa loopt: in het noorden weet men met die botsing min of meer fatsoenlijk om te gaan; in het zuiden niet. Frankrijk heeft in 2019 – omdat het anders totaal onhoudbaar werd – een grote pensioenhervorming doorgevoerd: er blijven nog 42 verschillende pensioenstelsels over…

België is almaar meer zuiders.  Het stond recent in een grafiekje: we geven in vergelijking met de EU-gemiddelden spectaculair meer uit aan sociale uitgaven, aan overheidspersoneelskosten en aan subsidies-in-allerlei-vormen-en-gedaanten. En nog erger: de sectoren die het laagst scoren inzake dienstverlening (de NMBS…) krijgen de allerhoogste subsidies. Mochten  we er ooit in slagen op al die punten het EU-gemiddelde te halen, dan zijn in relatief korte tijd veel van onze problemen opgelost.

Maar neen dus. Het draagvlak ontbreekt, altijd, ergens. En er is ook altijd eindeloos veel tekst en uitleg. Ik herinner mij, eveneens van de Terzake-studio, iets minder lang geleden, een interview met een geleerd mens die kwam uitleggen dat Wallonië en Brussel weldra voor Vlaanderen  gingen betalen: een gevolg van minder vergrijzing en meer jonge mensen. Toen ik vroeg hoe hij wist dat die jonge mensen ook aan de slag zouden gaan, beet hij mij toe dat ik een intentieproces aan het voeren was, wat een gallicisme is voor mensen opvattingen of bedoelingen toedichten.

Ik heb eruit onthouden dat er ook aan luchtkastelen grote onderhoudskosten kunnen zijn.

Doorbraak, 24 mei 2022