In de jaren 60 kwam de soepboer aan huis. Almaar meer moeders gingen uit werken, en dus was er een gat in de markt. Het systeem was simpel. Onder de brievenbus werd er een houten hokje getimmerd, voor de soepkom én het geld. Als er uit de brievenbus een touwtje met een stokje hing, wist de soepboer dat hij moest stoppen en leveren. En werkelijk niemand dacht er aan dat er misschien wel iemand uit al die hokjes het geld kon halen vóór de soepboer. Het vertrouwen was groot.

Het was Vlaanderen, in de tijd toen we nog een beetje op Scandinavië leken. Daar kan je ook vandaag op een caféterras probleemloos jouw iPhone onbewaakt op tafel laten liggen. Dat is bij ons ondenkbaar.

Eerder hebben wij hier al de uitgebreide lof gezongen van Denemarken (zie Doorbraak 2 november 2021). Hoe meer ik erover lees en nadenk, hoe meer ik inzie dat de Denen veel meer dan wij vertrekken vanuit waarden. Hun waarden. Ja natuurlijk, zoals alle andere landen in Europa is ook Denemarken multi-etnisch en multireligieus. Hét verschil is dat het Deens beleid gevoerd wordt vanuit mono-culturele, zeg maar eigen Deense waarden. Dat geldt daar overigens voor ongeveer alle partijen, ook (en zelfs zeer uitgesproken) die van links. Culturele correctie van wat te ver afwijkt van het maatschappelijk aanvaard waardendiscours is daar volstrekt geen taboe. Bij ons is dat het fascisme aan de voordeur. 

Je ziet dat aan het eigen Deense migratiebeleid: wie uitgeprocedeerd is, moet ook terug; de terughoudendheid van de herkomstlanden om onderdanen terug te nemen blijkt – zeer merkwaardig – in de Deense praktijk stukken minder groot dan bij ons. Je ziet dat aan het eigen arbeidsmarktbeleid: wie werkloos wordt behoudt ongeveer zijn loon, maar wordt van nabij begeleid en toegeleid naar ander werk. Je ziet dat aan het eigen woonbeleid: ze willen geen gettowijken, waar teveel mensen ‘geen gebruik maken van de kansen die de Deense samenleving biedt’.  

Wat hierboven staat is vloeken in de correcte kerk die bij ons heel veel journalisten en academici delen. Al kunnen ook die niet ontkennen dat het Deense systeem wel werkt.

De essentie van dat systeem is het wij-gevoel. Bij ons is de staat, de overheid een derde instantie, waarmee wij niets te maken hebben. Het kost de overheid zoveel miljard: het is een zinnetje dat we om de drie dagen te lezen krijgen, uit de mond van politici én journalisten. Datzelfde zinnetje is in Denemarken: het kost ons zoveel miljard. En ze hebben gelijk: de rekening van de overheid is onze rekening; there is no such a thing as a free lunch. In België is dat inzicht compleet afwezig.

Het merkwaardige is dat die (gedecentraliseerde) Deense overheid desondanks minder autoritair, en dus meer democratisch is. Als er een belangrijk besluit is, bij elke omslag, bij elke grote wending wordt bekeken of iedereen nog wel mee is. Ook dat is bij ons du jamais vu …

We zagen dat toen in de jaren 90 het Europees Verdrag van Maastricht werd goedgekeurd. De Denen mochten zeggen wat ze ervan vonden; bij ons was dat ondenkbaar. En de Denen zegden neen. Ze eisten aanpassingen, die er ook kwamen via de zogeheten fire forbeholder, vier keer voorbehoud.

1)     De Deense nationaliteit kan nooit door de Europese nationaliteit worden vervangen – ik hoor nu vele Vlaamse liberalen uithalen naar het nationaliezme dat zoals bekend naar de gasovens leidt.

2)     Idem dito met de munt: de Deense kroon blijft.

3)     Denemarken doet niet mee aan het vrij verkeer van personen.

4)     Denemarken kan niet worden verplicht mee te doen aan internationaal aangestuurd buitenlands beleid.

En nu komt het. De oorlog in Oekraïne heeft ook de Denen wakker geschud: het vierde voorbehoud is door de feiten van de laatste weken achterhaald, vindt men. Men, dat zijn alle partijen (er zijn maar liefst 16 verschillende politieke fracties in het Deense parlement) op uitzondering van drie. Zeer herkenbaar overigens: naast een kleine liberale partij met economisch-financiële motieven, zijn zowel extreemrechts als extreemlinks om ideologische redenen tegen.

Op 1 juni kunnen de Denen zeggen wat ze ervan vinden: is het ok dat het zeggenschap over militaire interventies uit eigen handen wordt gegeven? Is het ok dat het defensiebudget wordt opgetrokken naar 2 % BBP (de Navo-norm, wat in de praktijk neerkomt op een behoorlijk zware budgettaire inspanning die alle Denen zullen voelen)?

Opvallend… Ondanks de brede steun van de fracties uit de Folketing, is de uitslag van dat referendum absoluut niet zeker.

Bij ons is er, voor zo ver ik weet, over onze verhoogde inspanning voor Defensie nog niet één plenair parlementair debat gehouden. Er is, hoor ik, helaas ook niemand die er echt om vraagt. Ik kan me voorstellen dat nogal wat regeringspartijen daar ook absoluut geen zin in hebben: defensie, zit daar in te veel hoofden, is rechts, en als we dus meer geld aan Defensie geven, dan doen we dat in stilte, zonder uitleg.

Ook dat is een kwestie van vertrouwen. Vertrouwen in gezond verstand. Vertrouwen in onze gedeelde waarden. Het is de essentie van het Noords model.           

Doorbraak, 22 maart 2022