Het stond vorig weekend bij Marnix Peeters in De Morgen. ‘Er moet een kantelpunt bestaan waarop dingen die al lang zozo gaan, plots helemaal reddeloos verloren zijn.’ Peeters had het over ons openbaar vervoer, maar het lijkt me een uitspraak die ook over de stand van het land kan gaan.

Die reddeloze verlorenheid blijkt uit een overweldigende reeks cijfers. Er gaat geen week voorbij of er verschijnt wel ergens een Europees lijstje, dat dan nog maar eens bevestigt wat we eigenlijk al wisten. En wat erger is: keer op keer blijkt dat er nog landen zijn met slechte cijfers, maar die werken er wel aan. Zelfs Frankrijk doet dat en slaagt daar zelfs in, ondanks alle tumult en straatprotest. Wij niet. Onze prognoses gaan van slecht naar slechter. Omdat hier van hervormingen, die elders al zijn doorgevoerd of bezig zijn, geen sprake is. Omdat alles geblokkeerd zit. Tussen noord en zuid, tussen links en rechts, tussen alles en iedereen: onoverbrugbare meningsverschillen.

Dat is zo waar dat zelfs mensen die al die lijstjes nooit te zien krijgen, toch blijken te weten hoe laat het is. Ze voelen dat, het bepaalt de stemming. En dan krijg je twee soorten reacties.

Er is enerzijds de bekende foert en dito stemgedrag. Begrijpelijk, maar gevaarlijk. Wie in de wereld rondkijkt, leert dat daar zelden oplossingen van komen. Altijd komt er nog veel meer ellende.

En er zijn anderzijds almaar meer mensen die bewust de andere kant op kijken, het niet meer willen weten. Het aantal mensen dat het nieuws probeert te mijden en dus feitelijk afhaakt van het publieke debat, is nog nooit zo groot geweest. Het blijkt uit ampel onderzoek.

Omdat er op slecht nieuws – en nieuws is par nature meestal slecht nieuws - een limiet zit: je moet daar als journalist voorzichtig mee omgaan. Aristoteles wist dat al: in het zicht van de totale ramp trekken we ons van niets nog iets aan. Dan zoeken (en vinden) we wel iets om ons van onze zwaarmoedigheid te bevrijden.  

Omdat er teveel nieuws is waarvan media de indruk geven dat het levensbelangrijk is, quod non. Teveel gezwam eigenlijk. Treffend geïllustreerd door cartoonist ZAK die een tv-studio laat zien waarin de interviewer zijn gast voor de voeten gooit dat het wel de bedoeling is dat u iets stoms zegt waarmee we dan de hele week kunnen bezig zijn. Het verheffen van incidenten tot algemeenheden, altijd overgoten met hijgerige verontwaardiging. Het komt in de plaats van wat er echt toe doet.

In die zin is het hoogst verwonderlijk onze kwaliteitsomroep bezig te zien over het gebrek aan vertrouwen in de politiek. Ze zetten grote ogen op over een systeem dat ze zelf bevorderen. Om het met een boutade te zeggen: ze guillotineren bij de vleet, en zijn er stomverbaasd over dat alle betrokkenen dood zijn. Al ligt het niet alleen aan de media. De politiek is in hetzelfde bedje ziek, doet lustig mee.

Er is meer nieuws dan ooit tevoren, maar het is niet makkelijker geworden te weten waarvoor partij X staat. Partij X laat dat ook nauwelijks weten. Partij X heeft het immers hoofdzakelijk en bij voorkeur over alle andere partijen. Het liefst met forse, martiale woorden. Sinds de Zweedse federale regering van Charles Michel is dat zelfs het heersende beleidsmodel. Ook in Vlaanderen. Iedereen zit er in de oppositie.

Het is natuurlijk in een competitief systeem belangrijk het verschil te maken. Maar – het is een paradox - als alleen dat verschil er nog toe doet en de mogelijke eigen oplossing totaal bijkomstig wordt, dan is er geen verschil meer. Dan krijg je (cfr de werkelijkheid) het alom gekende idee: het zijn allemaal dezelfden! Ruzie maken is dan hét kenmerk van dé politiek.

Het is trouwens geen toeval dat de partij die volgens de jongste peiling vergeleken met de verkiezingen van 2019 de grootste winst boekt de partij is die – dat is na te trekken - het minst bezig is met de concurrenten.

Het zou dus échte vernieuwing zijn als alle politieke partijen afspraken het voortaan consequent alleen te hebben over hun eigen aanbod, hun eigen oplossingen. Misschien komen er dan wel een pak afhakers terug. En wie kan daar tegen zijn?

Ook media worden dan gedwongen hun rol anders in te vullen. Wie weet komen ze tot de ontdekking dat een maatschappelijk debat helemaal iets anders is dan een opgefokte rel over weinig of niets. Dat een analyse beter werkt dan een luidspreker.

Het is maar een voorstel…     

Doorbraak, 16 mei 2023