We kunnen het blijkbaar niet laten; het is een ei zo na natuurlijke reflex geworden. Als Elon Musk gewone burgers de ruimte instuurt die met nieuwe hoogtechnologische pakken – ze zien er tien keer simpeler uit dan vroeger - een ruimtewandeling maken, is de Europese reflex: moeten we dat niet verbieden? Want burgers en bedrijven die ondernemen, en dan nog in de ruimte, dat is in Europa niet toegelaten en ook bij voorbaat verdacht en dus ongewenst. Want misschien verdienen die bedrijven daar achteraf wel geld mee. En ook dat vinden we verschrikkelijk.

Historici zullen over pakweg tweehonderd jaar uitzoeken hoe het komt dat de Europese samenleving van de vroege 21ste eeuw zo risico-avers is geworden. Hoe het komt dat van alles is verboden. En als het niet verboden is, dan is het hoe dan ook met tientallen reglementen zodanig dichtgebetonneerd dat de stilstand feitelijk verzekerd is. Vanwaar dat slecht begrepen conservatisme?

Bij die nieuwste ruimtewandeling viel trouwens op dat vooraf in onze media het risico bij de ruimtewandeling als onverantwoord groot werd beschreven. Het woord avonturier werd gebruikt. Met als basisgedachte dat die Musk niet goed bij zijn hoofd is, en dat wat hij doet bijgevolg niet kan lukken. En als het toch lukt, is het onverantwoord, en dus moet het verboden worden.

In De Tijd stond in het weekeinde een interview over een Leuvense professor die met pensioen gaat. Zelden zo’n heldere illustratie gezien van het Vlaamse/Europese stilstandsprobleem. Hij blijkt een absolute topmens te zijn op het vlak van artificiële intelligentie: hij heeft computers ogen gegeven, schrijft de krant. Google en Apple hebben in zijn onderzoek miljoenen geïnvesteerd; er zijn tienduizenden jobs uit voortgekomen. Dankzij dat onderzoek herkent een smartphone uw gezicht, kijken artsen via scans naar uw gezwellen, wordt het luchtverkeer veel beter gemonitord en is vliegen veiliger, en verneemt u alles over uw glas wijn via een simpele foto van het etiket op de fles. Blijkt dat de robots van de professor zelfs de Romeinse catacomben in kaart hebben gebracht.

Maar de man is 65, en moet dus met pensioen. Reglement is reglement. Zo is dat bij ons. Het lijdt geen twijfel dat de universiteit dat soort onderzoek en ervaring nog jaren zeer nuttig kan gebruiken, maar dat is niet aan de orde. Bij ons zijn alle professoren immers toppers, ook zij die het absoluut niet zijn. En we zijn keihard voor gelijkheid. Want, wordt dan gezegd, als professor X mag blijven, blijven ze allemaal. Ook als iedereen weet dat de pensionering van professor Y een weldaad is voor samenleving in het algemeen en voor de wetenschap in het bijzonder. De moed ontbreekt om het verschil te maken.

De professor heeft maar liefst twaalf startups gemaakt om wetenschap te vermarkten. Weer een lelijk woord? Het is de werkelijke wereld: u had nooit een smartphone in uw zak als de technologie ervan, ontwikkeld in universitaire labo’s, daar was gebleven. Dankzij Apple en andere bedrijven doen we met onze foon duizend keer meer dan alleen maar bellen.

Twaalf startups dus. Daarvan blijken er zeven verkocht. Aan bedrijven uit de Verenigde Staten en Azië. De professor heeft het over een teken aan de wand. Ik vrees dat het meer is.

De man is ook betrokken bij de ontwikkeling van zelfrijdende auto’s: logisch, want ook die zijn eigenlijk computers met ogen. Maar ook hier: in Europa mag die computer niet echt kijken om te weten waar en wanneer de auto mag rijden, en wanneer hij moet stoppen. De bescherming van de privacy (GDPR) verbiedt immers onder meer huisnummers te zien… Men moet zich afvragen welke prijs we willen betalen voor onze privacy, zegt de prof. Een beschaafde manier om te zeggen dat we over vijftig jaar nog altijd zelf zullen rijden.

Terzijde. In de VS is uitgerekend dat als daar 90 procent van de auto’s zelfrijdend zullen zijn, er ruim vier miljoen ongelukken kunnen worden voorkomen. Tegelijk blijven er dik twintigduizend levens gespaard, zijn er voor maar liefst 450 miljard dollar minder schadegevallen. De prijs voor onze gedroomde privacy – want feitelijk zijn we die al lang kwijt - is dus geen kwestie van symboliek.

Het is diezelfde privacy die belet dat data over Europese patiënten kunnen worden opgeslagen en verwerkt. De prof doet nog een voorspelling: we zullen binnenkort vooral Amerikaanse en Aziatische ziektebeelden herkennen.

Zijn we in Europa collectief ingeslapen? Zijn we de Vadsige Koningen aan het overdoen? In het Frans noemen ze die les rois fainéants: de koningen die niets doen, geen klap meer uitvoeren. Zijn wij dat?

Mijn grootvader verkocht het als simpele wijsheid: het geld ligt op de straat, maar je moet het natuurlijk zien liggen, en je moet je bukken om het op te rapen. Zijn we dat verleerd? Of denken we nu echt dat de staat dat allemaal gaat regelen?

Doorbraak, 17 september 2024