Daar zijn al veel romans over geschreven. Over (meestal Japanse) soldaten die op een verafgelegen eiland jaren na datum niet weten dat de oorlog gedaan is. Zo goed als altijd geloven die dat niet. Als hen verteld wordt dat er intussen ook in andere delen van het land en de wereld van alles is gebeurd, kan hen dat niet overtuigen. En gezien vanuit hun standpunt is dat begrijpelijk: op dat eenzame en afgesloten eiland is inderdaad alles gebleven zoals het was. Ze kunnen probleemloos met hun leven verdergaan.

Teveel journalisten, bij ons en elders, zijn als die soldaten. Ze hebben zich teruggetrokken op denkbeeldige eilanden. In splendid isolation. Ze zien niet dat de wereld veranderd is, want op hun redactie-eiland is er inderdaad nauwelijks iets gewijzigd. De oude vormen en gedachten staan pal overeind. Andere gedachten worden gebannen. Wat haaks staat op dé journalistieke universele opdracht: de wereld (proberen) begrijpen door feiten, gedachten, gevoelens en interpretaties van allerlei slag weer te geven, en te proberen daar enige (voorlopige) conclusie aan vast te knopen.

In The Economist stond recent daarover een indrukwekkende getuigenis. Van de ex-eindredacteur van de opiniebladzijde van The New York Times. Op het moment dat er in verschillende Amerikaanse steden zeer gewelddadige demonstraties zijn bij de dood door politiegeweld van George Floyd publiceert hij een stuk van een invloedrijk senator uit Arkansas – iemand die op dat moment genoemd wordt als kandidaat bij de presidentsverkiezingen. De man vindt dat het leger moet worden ingezet ter bescherming van burgers en bedrijven.

De redactie van de NYT steigert. Ze vinden dat dat stuk nooit had mogen verschijnen. De journalistenvakbond heeft het zelfs over een standpunt dat de veiligheid van zijn leden bedreigt. De baas van de opiniebladzijde maakt een inschattingsfout: hij lacht het probleem weg. Hij is een oudgediende van de Times, opgeleid met het aloude devies Without fear or favour. Een publicatieverbod?! For fear he would persuade?! Uit schrik dat de lezer de senator nog gelijk zou geven ook?

Nog geen drie dagen later vraagt de NYT hem ontslag te geven. Een herkenbaar verhaal. (Het enige grote verschil is dat bij ons ontslagen minder makkelijk en vooral veel duurder zijn dan in de VS.)

Er zijn in de vorige eeuw tijden geweest waarin het debat nooit genoeg kon worden gestimuleerd. Omdat eeuwenlang één instantie (bij ons de Kerk) dat debat systematisch had versmoord. Pedofielen konden uitleggen waarom ze aangetrokken werden tot kinderen, er werd openlijk gezegd dat abortus ook een oplossing kan zijn en niet alleen een probleem, dat een leven zonder God of gebod ook zinnig kan zijn, enz..

Vandaag zijn we terug bij af: het debat wordt gesloten nog voor het wordt geopend. De moed om te luisteren naar de andere kant is weg. En zoals de man van de NYT het zegt: returning to the old standards will require agonising change. Terug naar vroeger zal een zeer pijnlijke zaak zijn.

Het zegt natuurlijk alles over het vertrouwen van mediamakers in het oordeelsvermogen van hun lezers/kijkers/luisteraars: dat vertrouwen is nul. Het idee dat een zelfverklaard progressieve elite alleen maar tegen zichzelf praat en eigenlijk ook over zichzelf, is hier moeilijk weg te krijgen. Dat mediamakers het bijgevolg hebben over een werkelijkheid die niet echt bestaat evenmin.

Oerjournalist Walter Lippmann – ook een New Yorker - heeft het beschreven: als journalisten ervan uitgaan dat ze de antwoorden op de meeste vragen al kennen, dan zijn ze nutteloos. Lippmann pleitte – toen al! honderd jaar geleden! – voor the innocent eye. Zijn raad? Be curious and open-hearted.

Proberen begrijpen waarom mensen voor Trump of voor de PVDA of voor het Vlaams Belang stemmen is interessanter dan uitleggen waarom het zo fout is daarvoor te stemmen. Een cordon médiatique tegen gelijk wat is journalistiek die zichzelf verloochent. Dat is – met alle respect voor de man zelf – de journalistiek van Walter Zinzen. Hoe harder Walter destijds het Blok ging bestrijden en ontmaskeren, hoe groter het werd. In termen van efficiëntie alleen al had de VRT hem moeten ontslaan…

Alle mensen lezen/horen heel graag wat ze zelf denken. De opdracht van de journalistiek is mensen kennis te laten maken met mensen die iets anders denken, hen tonen ook hoe je daar beschaafd mee kan omgaan.

Maar net omdat ze dat niet doen krijg je twee fenomenen die elkaar infernaal versterken. Om te beginnen haakt de helft van de bevolking af: er wordt immers bericht over een wereld die ze niet (her)kennen. Een ander, onooglijk klein deel van de bevolking, de politiek, is wél helemaal mee. Ze gedragen zich volgens de eilandregels. Gevolg? De mensen haken ook af van de politiek. Ze denken: waar zijn die mee bezig? Waarover gaat het nog?

Het doet me denken aan een hilarisch interview van Annelies Beck in het najaar van 2018. Rechtstreeks vanuit Brazilië, met ex-bokser Freddy De Kerpel die daar gedeeltelijk woont. Over de presidentsverkiezingen en de rechtspopulistische kandidaat Bolsonaro. Freddy zegt een keer of vijf dat die de taal van de mensen spreekt, legt op volkse wijze uit waarom Bolsonaro volgens hem gaat winnen.

Beck, zeer politiek correct, kan zich niet voorstellen dat je zulke dingen ook maar kan zeggen; ze heeft bijgevolg ook geen enkele weervraag. Ze merkt alleen op dat Bolsonaro extreemrechts en populistisch is, maar Freddy tilt daar niet aan en gaat door.

De dag nadien laat de hoofdredacteur weten alle begrip te hebben voor het nadien geuite ongenoegen over dat interview. Zelfs de socialistische vakbond – en vakbondsbemoeienis met de inhoud van programma’s is bij de omroep zeer uitzonderlijk - laat weten dat dit echt niet kan.

Het boetekleed wordt aangetrokken. Op het eiland hoeft niemand zich zorgen te maken: de orde is hersteld. Vanaf nu mag alleen Tom Lanoye iets zeggen over Zuid-Afrika: dat is voorspelbaar en compleet conform de afspraak (pun not intended). De gewenste homogeniteit resulteert in een beperkt aantal gedachten: de juiste.

Doorbraak wil de bubble doorbreken. Goed zo. Het eiland verlaten had ook gekund.

Doorbraak, 26 december 2023