Het zijn beroerde tijden. Elke dag worden we overdonderd met scenario’s over de oorlog die er staat aan te komen. Zegt men. Men zijn vaak lieden die in 2022 tot en met de avond voor de Russische inval in Oekraïne voorspelden dat Poetin die grens nooit zou overschrijden. Het meest waarschijnlijke scenario vandaag is dat er sinds Trump geen echte scenario’s meer zijn. En misschien is uitgerekend dat het gevaarlijkste scenario.

Het zijn beroerde tijden. Waarin op de televisie gezegd wordt dat onze kinderen op school moeten worden voorbereid op het onvermijdelijke, schietoefeningen incluis. De Gentse professor Duyck heeft het over het induceren van ‘apocalyptische angst’. Hij merkt op dat in ons onderwijs cijfers en klasgemiddelden moeten worden afgeschaft omdat ze onnodige stress betekenen voor de leerlingen, maar van geweren worden ze blijkbaar niet zenuwachtig.

Beroerde tijden, waarin mijn ex-collega’s Walter Zinzen, Dirk Tieleman en Johan Depoortere vinden dat de openbare omroep ‘ongelimiteerd en zonder kritische vragen’ aan oorlogsenthousiasme en dito hysterie doet. Ze hebben een beetje gelijk. Kritische journalistiek in het algemeen is aan de Reyerslaan al langer niet meer een van de doelstellingen; vermeende consensus wel. Vinden wij allemaal ook niet dat… is in De Afspraak en in Terzake de meest gestelde vraag.

De gelijkenis tussen de oorlogsberichtgeving en de coronaduiding valt op: mensen bang maken is blijkbaar waar het op aankomt. Bij de pandemie, weten we intussen, was dat onder aansturing van de Grootviroloog de uitdrukkelijke bedoeling. En de omroep ging daar te gewillig in mee. Het heeft er alle schijn van dat die methode nu weer domineert. Het is ook de makkelijkste methode: veel redactioneel denkwerk komt daar niet aan te pas. Bij de VRT is niet denken tegenwoordig het nieuwe normaal.

En er is nog een parallel met corona: de dominantie van drie of vier altijd weerkerende experts. Ook dat is gemakkelijk en op zeker spelen. En nog een opvallende gelijkenis: de vaste experts worden ook opgevoerd in politieke debatten. Niet alleen wat ze weten telt, ook wat ze denken: een vaste studio-expert wordt in geen tijd opiniemaker in bijberoep. Nog even en we zien kolonel Housen ook in een quiz of in het panel van een grappen- en grollen-show.

Die experts kakelen vaak een eind weg. De ene dag is het einde van Poetin nabij omdat hij zijn land economisch in de afgrond heeft gereden. De dag erop kan Poetin volgend jaar al ook andere landen binnenvallen, omdat zijn economie tegen dan voornamelijk oorlogstuig zal produceren. Klopt dat allemaal?    

Zinzen, Tieleman en Depoortere hebben dus een beetje gelijk, maar ze laten ook in hun kaarten kijken. Twee van de drie hebben zich in een vorig leven ten dienste gesteld van onze Moeder de Heilige Kerk, en dat laat altijd sporen na. Ze proberen niet alleen de omroepredactie te bekeren, ze prediken ook de Vrede.

De drie zijn frisse tachtigers, maar ze zijn en blijven onvervalste kinderen van hun tijd. Ik herken ze, omdat ik niet zoveel jonger ben en lang dezelfde denkfouten heb gemaakt. Militairen zijn in die wereld moordenaars met een uniform. We zijn opgegroeid met Wannes Van de Velde: ‘Oorlogsgelierden, genies van ’t kanon, ge bouwt de torpedo’s en waterstofbom, ge schuilt achter muren en achter papier, maar ik ken al uw kuren, uw stalen manier.’

Het pamflet van de drie staat bol van de schijnbare tegenstellingen. Zo is oorlog of vrede geen kwestie van kiezen tussen diplomatie of wapens; diplomatie werkt alleen met wapens in de rug, vraag maar aan Zelensky. Zo is oorlog of vrede ook geen kwestie van kiezen tussen meer wapens of meer veiligheid; veiligheid – het is de belangrijkste conclusie van de Koude Oorlog – is er dankzij de wapens die we wel hebben maar niet gebruiken.

Onze vrienden maken ook gebruik van trucjes. België, schrijven ze, is niet de slechtste NAVO-leerling van de klas. Als je in plaats van het procent van het BBP kijkt naar de absolute cijfers, dan staan we veertiende, in het midden van het peloton. Een redenering die zowaar van Trump zelf had kunnen komen: de rijken geven al genoeg. Een redenering die je ook terugvindt bij rechts als het over belastingen-voor-de-sterkste-schouders gaat: 30 procent van de Belgen betalen nu al 80 procent van de belasting. 

En onze helden gaan zelfs flink over de schreef als ze enig begrip opbrengen voor Poetin: al die ex-Oostbloklanden – vaak buurlanden van Rusland – die lid zijn geworden van de EU en de NAVO, of anders wel lid willen worden, dat is om problemen vragen, vinden ze. Die redenering vind je ook terug bij radicaalrechts. Dat de NAVO nog nergens is binnengevallen kan onze drie denkertjes desondanks niet zijn ontgaan.

Die Oost-Europese landen hebben in de jaren na de val van de Muur democratisch gekozen voor dat Europese model. Omdat ze nog wisten hoe het meer dan veertig jaar lang was geweest aan hun kant van het Gordijn. Omdat ze de welvaart wilden van de andere kant van dat Gordijn. Omdat ze tot de conclusie kwamen dat het democratische model misschien niet volmaakt is, maar wel het beste werkt, voor iedereen.

Zinzen, Tieleman en Depoortere noemen Theo Francken de Minister van Oorlog. Dat is me te makkelijk. Het klinkt als een scheet uit de loop van een gebroken geweertje.

Doorbraak, 1 april 2025