Niets is wat het lijkt. Dat is een koevormige wijsheid, maar ook de conclusie na het lezen van Iedereen aan ’t werk van de voor dit periodiek schrijvende columnist Jan Denys, een verrassend en zeer behapbaar overzicht van vijftig jaar Belgisch arbeidsmarktbeleid. Met uitdagend commentaar. Een niet te missen overzicht, als vanuit een helikopter. Verplichte lectuur voor wie een hervormingsregering wil.   

Verrassend, omdat blijkt dat tussen 1974 en vandaag die arbeidsmarkt in onwaarschijnlijke mate veranderd is, maar het is de vraag in hoeverre de beleidsmakers zich daarvan bewust zijn. Het gevolg laat zich raden: vandaag passen we vaak remedies toe voor kwalen van gisteren. De geldende arbeidswet dateert van 1978, en is een anachronisme in een tijd waarin haast iedereen emplooi vindt. Het arbeidsmarktbeleid zoals Denys het beschrijft is te vaak de trein der traagheid.  

Vandaag zijn er bij ons anderhalf miljoen mensen meer aan de slag dan in 1974. Toen vooral kortgeschoolden die met de handen werkten, nu vooral hooggeschoolden die met het hoofd werken. Amper een kwart van de vrouwen ging toen buitenshuis werken: een gezin draaide op één inkomen, nu op twee. In 1974 was ik als student zelf ook al aan de slag, maar altijd in het zwart. Dat was in het België van die jaren normaal voor studenten. Vandaag is er veel minder zwartwerk.  

Een wereld van verschil dus, maar Denys laat zien dat we desondanks vandaag grotendeels zijn blijven denken zoals in 1974: we zitten nog altijd in wat hij het narratief van de achteruitgang noemt. Geholpen door valse profeten en doemdenkers zijn we ervan overtuigd dat onze kinderen het minder goed zullen hebben: onder meer door artificiële intelligentie en robotisering zal er voor hen onvoldoende werk zijn. (Denys laat zien dat automatisering juist tot meer werk leidt.)  

1974 was wel een cruciaal jaar; het jaar met een perfecte storm, zo blijkt. De huidige gepensioneerden, mannetjes en vrouwtjes,  kwamen toen massaal op de arbeidsmarkt, maar tegelijk verdwenen er, onder meer in de textiel- en metaalsector, tienduizenden banen. De werkloosheid schoot in geen tijd van 3 naar 15 procent. Zelfs experts konden zich niet voorstellen dat er ooit nog nieuwe jobs zouden komen.  

En dus schoot alleen schadebeperking over. Via door de staat gesubsidieerde contracten met letterwoorden die toen iedereen kende:  BTK, DAC, enz… Via allerlei andere kunstgrepen om die akelige werkloosheidscijfers – ze kwamen elke maand prominent in het nieuws – te laten dalen. Oudere werklozen werden buiten de statistieken gehouden, omdat die, dacht men toen, toch geen werk konden vinden. Via het brugpensioen dat in die tijd werd gecreëerd.  

Dat laatste met alle gevolgen van dien: in 1974 is nog meer dan de helft van de 55-plussers aan het werk. In 1984 is dat amper nog 27 %. Sommige mensen mogen of moeten stoppen op hun 48ste.  

Denys is één van de allereersten om te waarschuwen: mensen vroeg het pensioen induwen betekent niet dat hun baan automatisch wordt ingevuld door een jongere. Het tegendeel blijkt het geval te zijn: hoe vroeger mensen met pensioen gaan, hoe minder jobs er zijn voor jongeren. En omgekeerd. (Van onze trein der traagheid gesproken: de nog te vormen Arizonacoalitie overweegt om in de komende legislatuur de brugpensioenen te laten uitdoven…)  

Intussen zijn we geëvolueerd van een gebrek aan banen naar een gebrek aan mensen. Want in 37 van de voorbije vijftig jaar zijn er (vaak heel veel) jobs bijgekomen. Maar door grote collectieve ontslagen bij Audi, Van Hool, Ford Genk, Renault en zoveel andere grote bedrijven zien we dat niet. Media berichten over banen die verloren gaan, maar zwijgen over het veel groter aantal jobs dat erbij komt.  

Dat is een van de grote verdiensten van Iedereen aan ’t werk: Denys ontmaskert, wijst op het verschil tussen schijn en werkelijkheid, maar brengt desondanks een positief verhaal: als we verstandig zijn, als we ons dus op tijd aanpassen aan de nieuwe werkelijkheid, dan komen we er wel.  

En er is geen reden om ongerust te zijn: ondanks zeer frequente andersluidende berichten wordt de welvaartsstaat niet afgebroken. Tussen 1974 en vandaag is jaar na jaar na jaar de sociale bescherming toegenomen. De opsomming van wat er allemaal is bij gekomen is ronduit indrukwekkend.  

Al is er tegelijk werk aan de winkel. Want we mogen dan al apetrots zijn omdat onze werkzaamheidsgraad zoveel beter is dan die van Wallonië en Brussel, maar Vlaanderen is in Europees perspectief niet meer dan een middenmoter. En onze productiviteit – voorheen een van onze grote troeven – gaat jaar na jaar achteruit. Ook in Vlaanderen werken mensen met een migratieachtergrond veel te weinig. Onze Vlaamse VDAB werkt zoals de federale RVA in de jaren ’70 en ’80: wie niet werkt wordt grotendeels met rust gelaten. En dat in een land met naar verhouding meer oningevulde vacatures dan elders in Europa.  

Denys toont uitgebreid aan hoe moeizaam onze beleidsvoerders tot arbeidsmarkthervormingen komen. Traagheid alom, door wat hij noemt ‘het primaat van de weifelende politiek’. De spijker op de kop.  

Terwijl ik Iedereen aan ’t werk aan het lezen ben, krijg ik bericht van mijn Amerikaanse vriend Jan Pourquoi – bij Doorbraak niet onbekend. Een zakenman die de stand van het land aan den lijve ondervindt. Maar hij is tevreden: 2,8 procent groei in de VS; alleen in China gaat het nog beter (in dit opzicht althans). Er is wel, laat hij weten, een groot gebrek aan vaklui: schrijnwerkers, lassers, metselaars, elektriciens. Net zoals bij ons. ‘The school system is adjusting very fast’, schrijft hij, ‘technical schools are popping up everywhere.’  

Maar dat komt ook bij ons in orde. Over een jaar of twintig.             

Doorbraak, 08 oktober 2024