De vraag is al even indrukwekkend als het water in de Denderstreek zelf: hoe komt het dat de Vlaamse overheid zo weinig slagkracht heeft? Terwijl efficiënt optreden voor elk politiek niveau van het grootste belang is? De vraag is nog prangender voor al wie denkt dat een verregaande overheveling van bevoegdheden naar de regio’s de oplossing is voor een vastgelopen België. Klopt dat wel? Doen we het zelf beter of even slecht?

Op zijn minst één ding doet Vlaanderen beter: ons onderwijs – een Vlaamse bevoegdheid sinds 1988 – is er stukken beter aan toe dan het Franstalige. Daar kun je vooral uit afleiden dat het in Wallonië dan wel rampzalig moet zijn. En inderdaad, in dat landsdeel mag je stilaan van een regelrechte ramp spreken, en het wordt alleen maar erger. Het groeiend aantal Waalse privé-scholen, waar de ouders zelf alles betalen, liegt er niet om. Vlaanderen gaat er in internationale vergelijkingen in gênante mate op achteruit, maar schittert als een bleke ster naast de dode planeet van het Waalse onderwijs. 

Niettemin lijkt Vlaanderen machteloos als het erop aankomt de spectaculaire daling van het onderwijsniveau te stoppen. Zelfs met een behoorlijk grote consensus over wat moet gebeuren om het tij te keren. Dat levensbelangrijke systeem zit met zijn statuten, koepels en vakbonden zo vast als... welnu, als België zelf. De parallel tussen de twee beleidsniveaus is hier opvallend: we hervormen af en toe een klein beetje.

Maar terwijl je daarvoor op het federale niveau allerlei oorzaken kunt aanwijzen, te veel partijen in de coalitie, het cultureel-politieke verschil tussen noord en zuid, het verschil tussen links en rechts, is in Vlaanderen ook zonder die ingewikkelde federale problematiek het resultaat heel vaak hetzelfde. Als het over sluizen en stuwen gaat, als het over het openbaar vervoer gaat, noem maar op, Vlaanderen blijkt één administratieve, bureaucratische moloch.

Het is – schrik niet! – een gevolg van Zwarte Zondag, de verkiezingen van november 1991, toen het Vlaams Blok doorbrak. Daarover is toen veel gezever verkocht - perfect vergelijkbaar met de blabla van vandaag over politieke vernieuwing: te veel woorden, te weinig daden – maar met name in het Vlaams Parlement zijn daar toen wel conclusies uit getrokken. Het is met name de socialist Norbert De Batselier geweest die de koe bij de horens vatte. Met resultaat. Met iets te veel resultaat eigenlijk. Er werd een geheel nieuwe wei voor die koe gecreëerd.

De Batselier – één van de weinige socialisten die zich ook flamingant noemden – is een econoom. Geen flamboyante redenaar, maar een efficiënt, zakelijk correct en technisch zeer onderlegd bestuurder. Toen die midden jaren negentig parlementsvoorzitter werd – hij bleef het ruim tien jaar –   heeft hij zonder toeters en bellen de politieke cultuur veranderd.

In plaats van het vaak loos spektakel van de Kamer vond hij dat gekozenen zich met goede regelgeving moesten bezighouden. Niet de politiek maar de feitelijke analyse moest prevaleren. Het beleid moest op gedocumenteerd onderzoek en analyse gebaseerd worden, en niet op show en doen alsof. Objectivering was het sleutelwoord.

Eén voorbeeld. Een sociale woning krijgen werd voorheen geregeld op de zitdag van een politicus. De Batselier vond dat de politiek een aantal sociale criteria moest vastleggen, en dat de administratie die dan maar moest toepassen.

Dat werd een algemeen principe. Procedures, (vaak de facto bindende) adviezen, rapportering,  beroepsmogelijkheden tegen mogelijke politieke willekeur: het werd een kernactiviteit. De politiek sneed fors in haar eigen macht; de administratie werd nog forser versterkt. Zonder twijfel met de allerbeste bedoelingen. Men wou goed bestuur. En Vlaanderen is op dat elan twintig jaar lang doorgegaan. In alle beleidsdomeinen.

Maar ook de meest integere poging tot verandering kan perverse effecten krijgen. Wat De Batselier had bedoeld om het vertrouwen in de politiek te vergroten, werd kwaal in plaats van remedie. Ik heb het sindsdien over het Syndroom van De Batselier, een ziekte dus. En er kwam nog een probleem bij: door de ‘vertechnisering’ van het politieke debat werd het Vlaams Parlement voor de media nogal saai. Gevolg? Ook de controle door de Vierde Macht viel grotendeels weg.    

Om me weer tot dat ene voorbeeld te beperken: in geen tijd stonden tienduizend sociale woningen heel lang leeg. Terwijl de nood nog nooit zo groot was geweest. Omdat de papieren niet in orde waren. Omdat er allerlei procedures liepen. Terwijl de administratie alleen maar die debatselierse regels volgde.

In de loop van de jaren kwamen er ook allerlei administratieve rechtscolleges bij, die ook weer goed waren bedoeld: burgers hebben recht op rechtsbescherming. Maar ook hier geldt dat goede bedoelingen het slechtste zijn wat er is, behalve slechte bedoelingen.

De hyperjuridisering had perverse effecten. Ook al omdat die colleges zich van de politiek geen donder aantrekken. En men kan hen dat niet eens kwalijk nemen: ze zijn juist bedoeld om de macht van de politiek in te perken.

Zo kom je tot negentiende-eeuwse sluizen die maar niet vernieuwd raken. Zo kom je tot een politiek klimaat waarin zelf gecreëerde regels en systemen tegelijk alle ambitie fnuiken, waarbinnen alle verkozenen zich neerleggen bij de dictaten van de traagheid. Nog erger: niemand durft de regels van het ‘goed bestuur’ te schenden. Wie dat toch doet levert zich over aan de vele makelaars in verontwaardiging in de media.

Dat is dus anders in Wallonië. Ze hebben daar wel nieuwe sluizen. Chez nous c’est le/la ministre qui décide. Point à la ligne ! In Vlaanderen wordt daar nogal snel een karikatuur van gemaakt, over corrupte, luie Walen. Maar wie de oren sluit voor de sirenenzang van dat cliché, hoort misschien een innerlijke stem die zegt dat het primaat van de politiek in een democratie niet alleen theorie moet zijn.

Doorbraak, 09 januari 2023