Niemand staat boven de wet. En dat is maar goed ook. Maar kan je onder de wet staan? Of kan je naast de wet vallen? Het lijkt een louter theoretische vraag die misschien alleen rechtsfilosofen bezighoudt. Want je hoeft geen jurist te zijn om te weten dat alle Belgen gelijke rechten hebben. Het is het fundament van een democratische staat. In de Nederlandse grondwet is dat zelfs het allereerste artikel. (Ik heb dat altijd mooier gevonden dan onze grondwet die begint met de staatsstructuren…)  

En toch heeft Peter De Roover (N-VA) het in de krant over iemand die naar de rechter stapt omdat hij/zij vindt dat hij/zij niet krijgt waar hij/zij recht op meent te hebben. Wie dat is, doet er niet toe. Vandaag ben ik dat, maar morgen u. Zoals letterlijk op de Romeinse graven stond: Ego hodie, tu cras.

De Roover erkent dat die wetten, regels, rechters en rechtbanken er zijn, maar dat is wat hem betreft blijkbaar bijzaak. ‘De vraag is,’ zegt hij, ‘of het geoorloofd is die uit te putten’. En nu komt het: ‘Ik ben geneigd te zeggen van niet.’

Dat uitputten is een raar woord. Worden die rechtbanken dan moe of zo? Bovendien zet de betrokkene in werkelijkheid een eerste stap, en het valt lang niet uit te sluiten dat er nog meer stappen zullen volgen. Maar ook los hiervan is het een zeer merkwaardige uitspraak, die tot nadenken stemt. Want wat betekent zijn commentaar? De Roover staat niet echt bekend als een grappenmaker, wat uiteraard de mogelijkheid niet uitsluit dat hij je toch laat lachen.

Wil hij zeggen dat ook als alles is toegestaan, er eigenlijk niks of weinig mag? Wil hij zeggen dat wat is toegestaan tegelijk verboden kan zijn? Een van de kenmerken van een dictatuur is dat wat is toegestaan meestal ook verplicht is. En ik kan mij daar in de sferen van kameraad Hedebouw of zelfs zijn collega’s van Groen wel een en ander bij voorstellen, maar De Roover?

Wil hij zeggen dat wie zijn recht wil halen, daarvoor eerst toestemming moet krijgen? En zo ja, van wie? Van hem? En op basis waarvan? Een moraliteitsonderzoek? Door wie? Door hem? Of door de Rechters van het Moreel Monopolie en het Geheven Vingertje, zitting houdend in De Afspraak? Waar het uitgangspunt is dat wie het niet met de gedeelde meningen eens is, dom is of, nog erger, fout, ook als mens?

Wil De Roover zeggen dat ook van aangenomen regels en wetten eerst moet worden nagegaan of ze de publieke opinie niet storen? Moet in het vervolg eerst worden nagegaan of de toepassing van een wet mogelijk onrechtvaardig is? En pas als dat niet zo is, kan de wet worden toegepast? Wat dus impliceert dat onze parlementen, De Roover zelf dus ook, regels en systemen hebben gemaakt die bij nader inzien immoreel zijn?

Om het een beetje open te trekken: hoe ethisch is het dat een advocaat een Russisch bedrijf verdedigt? In de trant van de Roover moet je hier antwoorden dat dat vroeger wel in orde was, maar nu niet meer. Hoe ethisch is het dat leraren gemiddeld meer dan dubbel zoveel pensioen krijgen als gewone werknemers? Is dat moreel te legitimeren? Peter?

Het is natuurlijk niet de eerste keer dat de politiek zich verzet tegen de rechtsstaat. Een heel bekend voorbeeld is de interpellatie van CVP’er Jan Verroken over Leuven Vlaams. Daar werd toen ook door velen schande van gesproken. Wie vandaag Verrokens tekst leest zal zien dat hij alleen maar de toepassing van de wet vroeg… Maar dat kwam toen kennelijk niet goed uit.

In 2002 was er een interview met Hugo Schiltz op televisie. Dat veroorzaakte nogal wat deining. Schiltz zei dat sommigen in de N-VA waren ‘besmet door de erfzonde van het vooroorlogse nationalisme’. Hij herkende, zei hij, ‘de dubbele moraal van dat milieu, waarvan de onderliggende gedachten totalitair zijn.’ Ik vond dat toen niet kloppen en vandaag evenmin.

Al valt natuurlijk niet te ontkennen dat – zie hierboven – je met het standpunt van De Roover wel in de buurt kan komen. Getuigt dat van kwade wil?

Kwaadwillig zijn wij niet; dat is bekend. En dus zullen we een en ander dan maar toeschrijven aan jeugdige onbezonnenheid. En als dat niet past, dan maar aan gewone domheid. Het recht daarop is absoluut en onbegrensd.

Doorbraak, 15 augustus 2023