Ik heb het geleerd in de coulissen van de Wetstraat: zodra het over het Midden-Oosten gaat worden gematigde en milde politici met Joodse wortels andere mensen: radicaal, luid, bikkelhard en totaal ongevoelig voor de andere kant.

Zo herinner ik mij de liberaal Jean Gol, geboren als Golstein in 1942 in Engeland – zijn ouders waren naar dat land gevlucht. Een verstandige en geestige man: kon trouwens als de allerbeste des blagues juives vertellen, met daarin de eindeloze clichés over Joodse mensen. Gol kon daar hard om lachen. Hij verwees ook geregeld naar rabbijnenwijsheid die, zei hij, zeer bruikbaar was in de politiek. Over een man die thuis gek werd van al zijn kinderen en veel te veel huisdieren. De rabbijn raadt hem aan er nog twee geiten bij te kopen. Hij doet dat, maar na een week vertelt hij de rabbijn dat zijn probleem niet is opgelost. De rabbijn suggereert die twee geiten weer te verkopen. De week nadien vraagt de rabbijn hoe het thuis nu is. ‘Veel beter,’ zegt de man. Gol schaterde.

Maar die vrolijkheid hield dus op als het over Israël ging. Net zoals bij de socialist Fred Erdman, nog een zoon van Joodse vluchtelingen. Een geleerde, zeer gematigde en bezadigde jurist. Toen ook hij het zonder enige nuance opnam voor Israël en ik hem daarop wees, bezorgde hij mij een schok van erkenning. Erdman vroeg of ik me ook maar enigszins kon voorstellen hoe het voelde om tot een volk te behoren dat eeuwenlang genadeloos is vervolgd? En hoe het was om als kind in Antwerpen – hij was geboren in 1933 – met je eigen ogen gruwelen te zien? Ik begreep pas toen wat ik in zoveel geschiedenisboeken had gelezen.

Het is zinloze alternatieve geschiedenis, maar natuurlijk was Anne Frank wel veilig geweest als Israël toen al had bestaan. Ze had dan nooit een standbeeld in Amsterdam hoeven te krijgen. Het standbeeld dat recent is besmeurd.

Het brengt me bij Herman Brusselmans, die onverwachte bron van allerlei overpeinzingen. (Zie bijvoorbeeld Johan Sanctorum [link] en Philippe Clerick [link]). Het klopt dat je Brusselmans niet kan verdedigen als je tegelijk vindt dat potsenmakers als Jeff Hoeyberghs streng moeten worden aangepakt. Hoeyberghs is veroordeeld omdat hij heeft gezegd dat kinderen van alleenstaande moeders uitschot zijn. Volgens het Hof van Beroep is dat aanzetten tot haat en geweld.

Die onwaarschijnlijk onnozele en ongelooflijk domme uitspraak van zotte Jeff lijkt me klein bier vergeleken met dat zinnetje van Brusselmans, die elke ‘Jood die hij tegenkomt een puntig mes door de keel wil rammen.’  Er zijn bovendien verzwarende omstandigheden.

Brusselmans is het aan zichzelf verplicht in zijn column op groteske wijze wild om zich heen te schoppen, maar hij kijkt wel uit. Al een paar keer heeft hij gezegd niets te willen schrijven over moslims uit vrees voor de gevolgen. Wil dat dan zeggen dat dat over Joden wel moet kunnen? Geldt voor moslims angstige welwillendheid, maar zijn Joden vogelvrij omdat die niets terugdoen? (Ik besef dat moslims geen etnische groep vormen en Joden maar zeer ten dele een religieuze groep; ook zou ik kunnen ingaan op de verachtelijke lafheid waarmee zoveel journalisten en columnisten katholieken of christenen in het algemeen aanvallen, maar het is allemaal al ingewikkeld genoeg.) 

Brusselmans is bovendien niet aan zijn proefstuk toe. Recidive dus. Vijfentwintig jaar geleden is de roman  Uitgeverij Guggenheimer uit de rekken gehaald op vraag van modemaakster Ann Demeulemeester die zich beledigd voelde. Misbruik van de vrije meningsuiting, oordeelde de rechter. Tom Lanoye heeft toen een petitie gelanceerd tegen wat hij noemde het rechterlijk censuurbevel. Hugo Claus weigerde te tekenen, ook al vond E.H. Lanoye dat hij daarmee bewees een fascist te zijn, de naam auteur niet waardig. Maar Claus wilde niet solidair zijn ‘met iemand die op zijn vunzige manier over mensen schrijft’. Brusselmans heeft toen aan Demeulemeester 100.000 frank schadevergoeding moeten betalen. Zou E.H. Lanoye nu zwijgen omdat in de zomer de duidingsprogramma’s van de VRT stil liggen, waardoor hij zijn preekstoel bij De Afspraak niet kan beklimmen?

De belangrijkste verzwarende omstandigheid in de zaak Brusselmans is de tijd waarin we leven. De tijd waarin er bij de opening van het Amsterdamse holocaustmuseum met stenen wordt gegooid. De tijd waarin in dezelfde stad afstuderende Joden hun diploma niet krijgen in een grote universiteitsaula, samen met alle anderen, maar in een apart kamertje, om rellen te voorkomen. De tijd waarin in Gent een Israëlisch team niet mag meedoen aan een frisbeetoernooi: vanwege het te hoge risico, dat gepaard gaat met een aanzienlijke terroristische dreiging. In het altijd progressieve Gent worden slachtoffers beschermd door ze te straffen. De politie doet haar werk: ze ziet erop toe dat er geen Joden naar het toernooi komen kijken.

Die tijd van ons wordt gesymboliseerd door een schrijver die een schofterige uitspraak doet en te afgestompt is om te begrijpen dat de realiteit de satire al heeft ingehaald.    

Doorbraak, 13 augustus 2024