De feiten zijn verjaard, en dus kan ik gerust bekennen: ik heb één keer in mijn leven geveinsd dat ik ziek was. Eind jaren tachtig, tijdens een zevendaagse studiereis georganiseerd door het Zwitserse Ministerie van Buitenlandse Zaken. Ten behoeve van een kransje van Belgische journalisten aan wie het Zwitserse model zou worden uitgelegd. Een interessant, uitzonderlijk model: in de Grondwet staat bijvoorbeeld dat het land geen hoofdstad heeft. En geen meerderheid en oppositie.

Drie dagen lang hadden we uitgebreide en meestal boeiende uiteenzettingen gekregen over hun grondwet, hun leger, hun parlementen, hun buitenlandpolitiek, hun financieel systeem… Door woordvoerders van diverse pluimage, maar opvallend, die waren het altijd volstrekt en helemaal eens. Dat was zo saai dat ik de vierde dag heb laten weten dat ik ziek was. Ik had last van hevige een-tonigheid. Maar ik zei iets over griep. Ik beken.

Ik verwacht en eis in wat ik lees, bekijk, beluister altijd op de een of andere manier verrast te worden, of op zijn minst verwonderd. Ik haat eentonigheid. Verrassen en verwonderen is de allerbelangrijkste opdracht van schrijvers, programmamakers, journalisten en media.

Een mooi voorbeeld? Het Verhaal van Vlaanderen. Zorgt voor wekenlange discussie, debat, kletterende meningsverschillen tussen experts, en zelfs scheldpartijen tussen gewone lieden. Heerlijk!

Maar dat is de zalige uitzondering op de droevige regel van de consensus. Met voortdurend  eindeloze clichés die worden gekopieerd en doorgegeven, meedeinend op de golven van een en dezelfde perceptie. Journalisten als de welbekende knaagdieren die naar een lichtbak kijken. Niet één konijn denkt eraan dat de rest van de wereld ook bestaat, naast, boven en onder die lichtbak.

De premier van Nieuw-Zeeland stapt op. Beslist het melden waard, en zeer zeker, Jacinda Ardern is een bijzonder politiek talent. Maar volstaat het haar (goed gemaakte) afscheidsspeech zo maar als enige waarheid aan te nemen? Is het niet de moeite minstens te bekijken wat er in Nieuw-Zeeland misschien nog meer aan de hand is? En wat mee kan verklaren waarom Ardern er uit eigen beweging mee stopt?

In de plaats daarvan krijgen we de lichtbak. Met ook in de (zelfverklaarde) betere media enkel loftuitingen over ‘ongelooflijk leiderschap’ en Ardern als een ander ‘gezicht van de democratie’. Andere bedenkingen komen nauwelijks aan de orde. In De Afspraak zit een Vooruit-verkozene die enthousiast meedoet. ‘Bij ons zou iemand als Ardern niet kunnen,’ zegt ze. Behalve bij Vooruit, voegt ze daar nog aan toe. Niemand reageert. Niemand schatert. De pret mag niet worden bedorven.

Terwijl er natuurlijk wel interessante dingen te zeggen zijn over hoe toppolitici ermee stoppen. Dat is al sinds mensenheugenis zelden glorieus: kijk naar talloze Romeinse keizers, kijk in onze tijd naar Kris Peeters of Boris Johnson. Kan het dat Ardern daar iets op gevonden heeft? En dat zij inderdaad minstens de verdienste heeft zelf te hebben beslist? Voor anderen haar naar de uitgang duwden? 

De vijftigjarige Mathilde. Nog zoiets. Men zou eens moeten tellen hoeveel keer gezegd en geschreven is dat zij haar man, ‘de prins die het nooit ging kunnen’, in zijn rol heeft helpen groeien. Waarop slaat dat? Ik volg het koningshuis van tamelijk nabij, denk ik, soms zelfs vanuit een bevoorrechte positie, maar ik kan me niets herinneren waaruit dat zou moeten blijken. Komt die eensgezinde conclusie uit enige feitelijke waarneming voort of is dat een zinnetje van een communicatiebureau waarmee we het dan maar doen?

Ja, er is dat eenmalig interview met VTM. Niet echt indrukwekkend, en net zo voorgekauwd als het radio-interview van Lutgard Simoens met Fabiola in de jaren tachtig. (Ik herinner mij daarvan alleen dat ‘de Koning graag sssorbetjes en bosssaardbeien’ at – met die overduidelijke s-klank van de Spaanse aristocratie.)

Het siert Het Laatste Nieuws dat ze bij dat Mathilde-interview een kanttekening durven maken. (De VRT is tot dat soort zelfkritiek niet meer in staat.) Nadine Van Der Linden – toevallig ook vijftig – merkt op dat wat de koningin zegt zeer weinig te maken heeft met wat alle andere vijftigjarigen bezighoudt. Ze heeft het over ‘sprookjesantwoorden’.

Ze raakt daarmee aan de essentie van de monarchie: die kan alleen functioneren als ze dat sprookje in stand houdt, opdat mensen erin kunnen blijven geloven. Het staat in The English Constitution (1865) van Walter Bagehot, het standaardwerk voor dynastieën. Mathilde moet er in het belang van het bedrijf zorgvuldig op letten dat ze het nu juist niet heeft over de gedachten en bezigheden van andere vijftigjarigen. (Daar is ook voor betere media iets mee te doen, buiten de lichtbak…)

Jacinda en Mathilde; boeiend, al maakt het niet echt uit. Maar dezelfde lichtbak speelt helaas ook bij onderwerpen van groot maatschappelijk belang. De staat van ons onderwijs bijvoorbeeld.

Met de discussie over het belang van het Nederlands – waarover ook Ben Weyts kennelijk niet echt had doorgedacht. Maar Conner Rousseau al evenmin. Want ook die wil ouders met een onvoldoende voor Nederlands sanctioneren. Hoe, wordt hem gevraagd in De Zevende Dag? Geen idee, blijkt het antwoord te zijn. Conner komt er zoals gebruikelijk mee weg.

Wat opvalt is dat niemand zich afvraagt waarom (gebrekkige) taalkennis bijvoorbeeld in Nederland blijkbaar niet zo’n punt is. Wat opvalt is dat niemand zich afvraagt wie het in ons onderwijs eigenlijk voor het zeggen heeft. Is dat de minister? De inrichtende machten? De vakbonden? Of geen van drieën, wat meteen de stilstand misschien verklaart?

In de lichtkring van die lichtbak is het lerarentekort het probleem van het onderwijs. En uiteraard is dat ook een probleem van de eerste orde. Maar wie belet ons verder te denken, verder vragen te stellen? Vraagt iemand zich ook af hoe het komt dat blijkbaar een op de drie leerkrachten na vijf jaar stopt met lesgeven? Klopt het dat dat te maken heeft met de talloze verlofsystemen die personeelsbeleid in de weg staan? Teveel mensen die niet op school zijn, maar toch eindeloos worden beschermd, en anderen beletten door te groeien? Waardoor – dit is Kafka ! – uitgerekend de vaste benoeming zorgt voor een gebrek aan werkzekerheid? Hoe komt het trouwens dat wij in Europa recordhouder zijn als het gaat over het aantal onderwijsmensen dat wel betaald wordt maar niet voor de klas staat? Iemand?

Om maar te zeggen dat – dit is een boutade! – bij De Ideale Wereld meer en creatiever over het nieuws wordt nagedacht dan bij Terzake of De Afspraak. En dit is geen boutade: tien jaar terug kreeg (tot stomme verbazing van de makers die dachten dat ze aan entertainment deden) die Ideale Wereld een Vlaamse Televisiester als Beste Informatieprogramma. Grappig, zeer zeker, maar het zegt ook iets over het konijnenvoer dat ons elke dag wordt voorgeschoteld.

Doorbraak, 24 januari 2023