De Nederlandse regering is in vele opzichten een interessant experiment. Zo wordt ze geleid door een partijloze gepensioneerde hoge ambtenaar, de ex-baas van de inlichtingendienst. Zo is geen van de kopstukken van de vier meerderheidspartijen minister geworden, met bovendien de uitdrukkelijke afspraak dat die partijleiders zich niet gaan moeien met het dagdagelijkse regeringsbeleid, zolang de grote lijnen van het regeerakkoord maar worden gevolgd. Meer dan die grote lijnen zijn er trouwens niet te vinden in dat regeerakkoord: de richting is duidelijk, de route wordt bepaald al doende. Dat alles is binnen een coalitiesysteem een uitdagende keuze.

Helemaal anders dus dan de bij ons gebruikelijke methode van regeerakkoorden van een paar honderd bladzijden, waarbij alles tot in de details wordt dichtgetimmerd. Voeg daarbij én de alles dominerende particratie én de fractiediscipline die daaruit voortvloeit, en iedereen begrijpt dat de rol van het parlement bij ons zeer beperkt is: de meerderheid is voor, de oppositie tegen. Er wordt gedebatteerd omwille van het debatteren zelf, niet om het beleid te beïnvloeden of te veranderen.

Het eerste grote debat voor de nieuwe Nederlandse regering vorige week - over wat daar de Algemene Politieke Beschouwingen wordt genoemd - was eigenlijk revelerend. Ondanks die nieuwe aanpak, werd het immers een  debat zoals bij ons: de Tweede Kamerleden kruisten wel urenlang verbale degens, maar voor het overgrote deel van de tijd ging dat over procedures en vooral over moraliteit; niet over de problemen van Nederland en over hoe die kunnen worden opgelost. Een debat over het spel, niet over de knikkers.

Zo wil de nieuwe regering meer strikte regels om de instroom van niet-Europese migranten te beperken. De regering acht die instroom bovendien derwijze problematisch dat ze vindt dat er sprake is van een noodsituatie, waarbij ze ook een beroep wil doen op wat daar noodrecht heet.

Wij kennen dat ook: volmachten. Daarbij geeft het parlement aan de regering de toestemming om binnen een welbepaald terrein (bijvoorbeeld migratie) en gedurende een beperkte tijd (bijvoorbeeld zes maanden) de bestaande wetten te wijzigen via Koninklijk Besluit, via een simpele beslissing dus van de regering, zonder parlementaire behandeling.

Wilfried Martens heeft in de tweede helft van de jaren 80 met volmachten het economisch herstel proberen bewerkstelligen; Jean-Luc Dehaene deed hetzelfde in 1996 om te kunnen voldoen aan de voorwaarden van de euro. (En ik wil er iets op verwedden dat de regering De Wever waar ze kan dat ook gaat doen…) Voor volmachten wordt gekozen omdat gezien de toestand het beleid moet opschieten: het parlement kan in dat systeem niet voor vertraging zorgen.

De Nederlandse regering denkt daar dus aan voor haar asielbeleid.  Dat niet de hele Tweede Kamer gelukkig is met dat voornemen is evident: volmachten beknotten vooral de mogelijkheden van de oppositie. Maar in het Nederlandse debat viel op dat die oppositie (én van links én van rechts) het nauwelijks had over de gronden van die keuze. Urenlang ging het over een advies dat de administratie de regering had gegeven over dat noodrecht. De oppositie vond dat de regering dat openbaar moest maken, maar de regering vond dat ze dat maar moest als de beslissing was genomen; het gaat, zei de minister-president, vooralsnog over een voornemen.

Na uren gehakketak werd dat advies alsnog bekendgemaakt. De nieuwe minister-president heeft niet de ervaring van voorganger Mark Rutte om op alle vragen en opmerkingen uitgebreid niet te antwoorden. De oppositie kon dus victorie kraaien.

Bleek dat de administratie de noodwet-methode niet genegen is. (Niet echt verwonderlijk overigens, want ook ambtenaren hebben in een volmachtensysteem bij de beleidsvoorbereiding veel minder in de pap te brokken). Maar merkwaardig genoeg stopte daar het debat. Voor de oppositie was het kennelijk voldoende dat nu bewezen was dat de regering het aandurfde het advies van de administratie niet te volgen. De hoofse manieren in de Nederlandse Tweede Kamer beletten dat er iemand riep: ‘En dan !?’

Al even opvallend was dat de oppositie persistent vragen bleef stellen over het mensbeeld achter het regeringsbeleid. Eigenlijk een vraag naar het morele gehalte, vanuit de gedachte dat wie een strikt asielbeleid voert eigenlijk een slecht mens is. De minister-president, die zijn beleid zelf omschrijft als bevlogen pragmatisme, gaf een glashelder antwoord, zeer het citeren waard: ‘De mensen vragen niet zozeer naar mijn mensbeeld, maar om het oplossen van problemen en om resultaten. Ze vragen mij niet wat mijn levensvisie is. Wat ze mij wél vragen is: doe iets. … Zorg dat dit land leefbaar blijft. Zorg dat dit land veilig blijft. Zorg dat dit land vrij blijft. En zorg ervoor dat mensen in dit land vertrouwen kunnen hebben, verantwoordelijkheid kunnen nemen en ook nog kunnen zijn wie ze willen zijn.’

Eerder had de minister-president – hij heeft geen parlementservaring - bij de zoveelste vraag naar zijn mensbeeld tussen neus en lippen opgemerkt: ‘Tsjongejongejonge, werkelijk niet te geloven, dit.’

Blijkt intussen dat de populariteit van de Nederlandse regering – veel ministers zijn complete nieuwkomers – de laatste tijd is gegroeid. Het was ook wat EW, het grootste Nederlandse opinieweekblad, opmerkte: ‘Niet geslepen, wel geloofwaardig.’

Doorbraak, 23 september 2024