Ik heb het vele keren gedaan voor de VRT: verkiezingsprogramma’s maken. Het eerste was de vinger op de zere plek leggen, proberen te bepalen waar de verkiezingen over gingen. Wanneer je dat doorhad, maakte het programma (bijna) zichzelf. Maar dat diagnostiseren met de vinger is niet eenvoudig.

Want er is een verschil tussen wat journalisten denken en wat de mensen denken. Bij de verkiezingen van 2019 maakte de VRT-redactie op dat punt een epische blunder. Een blunder die men nadien in een zeldzaam moment van eerlijkheid ook heeft toegegeven. Ongeveer alle debatten gingen toen over het klimaat.

Het was de periode van de klimaatbetogingen en de schoolstakingen, met dagelijks Anuna De Wever op de buis. Met het hallucinante beeld van toenmalig Eurocommissaris Frans Timmermans, die in Brussel-Zuid een aantal exemplaren van het toekomstig electoraat ging uitwuiven bij hun vertrek naar een klimaatbetoging. Het Europese klimaatplan kon niet streng genoeg zijn, het was een kwestie van overleven.

Kristof Calvo riep toen in de Kamer dat zijn partij voor een electorale aardverschuiving zou zorgen. ‘You ain’t seen nothing yet,’ riep hij luid, want links verheft het volk gaarne in het Engels. De VRT geloofde dat, de kiezers niet. Die herleidden het klimaatprobleem tot hoe overleven we de klimaatmaatregelen aan het einde van de maand.

Vandaag denk ik dat de verkiezingen over (het gebrek aan) vertrouwen gaan. Met een boutade: hoe kan je een systeem vertrouwen dat elke dag bewijst dat het niet te vertrouwen is? Dat is tamelijk fundamenteel.

Een systeem waarin niet alleen boeren uit het diepe Vlaanderen zich afvragen: waar zijn ze in Brussel in godsnaam mee bezig? De kloof met de burger, de vervreemding. Waarom een parlement verkiezen dat niet meer in zichzelf gelooft? Het stilaan schrijnende verschil tussen de voorgeschreven wereld, die van het conglomeraat van media en politiek, en de echte wereld, die de mensen tot overmaat van ramp niet meer herkennen als hun wereld.

Een Antwerpse school waar Sinterklaas niet meer over de vloer kan of mag komen. De school heet Sint Maria. Maar de Goedheiligman wordt verbannen om toch maar niemand te kwetsen. De kinderen hebben zestig nationaliteiten. Het is het resultaat van het model Boeve. Het hoofd van de katholieke scholen die de katholieke school heeft afgeschaft en vervangen door dialoogscholen. Blijkt dat de dialoogschool heel goed te vergelijken is met de politiek: het model leidt nergens toe, en dus doen ze in Sint Maria met Sinterklaas wat ze in het Vlaams Parlement met dissidente meningen doen: doodzwijgen.

Een soortgelijk akkoord domineert de Kamer, waar de PvdA, ongetwijfeld tot groot genoegen van de andere linkse partijen, heeft belet dat Israëlische beelden over de pogrom van 7 oktober worden bekeken. Beelden die bijvoorbeeld in het Franse en Europese parlement wel zijn bekeken. Maar de afspraak in de Kamer is dat over het regelen van de werkzaamheden wordt beslist bij consensus. En dus kijken we niet. Als ik niet kijk, dan zie ik niets… Op Sint Maria niet, in de parlementen niet. Als we het niet eens zijn, doen we niets.

Het thema van de komende verkiezingen is het systeem zelf. Dat thema is overigens niet specifiek Vlaams of Belgisch. In heel Europa zie je hetzelfde. Ook in Nederland, al is dat land er stukken beter aan toe dan het onze. De meest opvallende figuur daar is iemand die na twintig jaar parlement uit zijn partij is gestapt en met iets nieuws is begonnen dat blijkbaar aanslaat. Hij heeft zijn partij Nieuw Sociaal Contract genoemd. Grondiger kan de kritiek op de politieke verlamming nauwelijks zijn.

Maar er is ook een verschil met Nederland. Bij ons wordt de systeemkritiek electoraal vertolkt in succes voor de extremen. Zowel op links als op rechts. In Nederland is Nieuw Sociaal Contract (NSC) zo centrum als centrum maar zijn kan. Bij ons ligt het verzamelde centrum in de lappenmand.

De oplossing van NSC is trouwens even geniaal als eenvoudig. Er zijn drie kernthema’s: bestaanszekerheid, beter bestuur en minder migratie. Veel dichter bij de essentialia kan je niet komen. En toch blijkt dat een wervend programma. En nog opvallend: beter en minder zijn comparatieven, geen superlatieven. In dezelfde sfeer: de  NSC zegt radicaal te zijn, maar niet extreem. Gematigdheid als doe-woord en succesfactor; het is even verrassend als on-Vlaams.

Doorbraak, 21 november 2023