Ik viel van mijn stoel toen ik het las bij filosofe Griet Vandermassen in De Standaard: er bestaat een wetenschappelijk tijdschrift dat Journal of Controversial Ideas heet. Het is een initiatief van filosofen met internationale naam en faam, waarin – hou u vast - wetenschappers ook onder pseudoniem kunnen publiceren. Als ze kwalijke reacties vrezen.

Omdat het vrij onderzoek onder druk staat, zegt Vandermassen. Vooral vanuit de academische wereld zelf. Academici die academici aanklagen vanwege ongehoorde gedachten, zelfs als het gaat over artikels die gepeerreviewed zijn; artikels waarvan dus vaststaat dat ze het resultaat zijn van correct wetenschappelijk werk.

De aanklagers doen dat overigens niet door met nieuw wetenschappelijk werk de resultaten van hun collega’s tegen te spreken. (Lang geleden moesten er in elk doctoraat zogeheten bijstellingen worden geformuleerd, stellingen waarmee men onderzoek van anderen tegensprak.) De aanklagers doen dat, lees ik, via open brieven en petities. En dat werkt: artikels worden dan teruggetrokken. Vandermassen schrijft dat de ‘enkelen die de academische vrijheid inriepen, moesten opstappen.’ Eerder is uit internationaal onderzoek gebleken dat wetenschappers geregeld hun bevindingen aanpassen aan wat ze verwacht worden te denken.

Het brengt mij naadloos bij die fel besproken Ultima-publieksprijs voor Tegenwind. Met twee opmerkingen vooraf.

Ik ben geen anti-vaxer, wel integendeel; ik neem de bagger op Twitter die daarvan het gevolg is er gerust bij. Ik ben geen complotdenker; dat is mij veel te simpel. Ik ben geen wetenschapper, en dus niet geschikt om de wetenschappelijkheid van argumenten te beoordelen: dat kunnen alleen de peers, andere wetenschappers. (Het zou niet slecht zijn dat factcheckers mij in mijn zeer grote bescheidenheid proberen te overtreffen – grapje!)

Geen grapje. Ik heb ook gestemd voor de Ultima-publieksprijs. Voor de Logos Foundation van Godfried-Willem Raes en Moniek Darge, die bezig zijn met experimentele muziek. Omdat ik inderdaad via sociale media vernam dat Logos kandidaat was, en ik vind – zonder illusies – dat die mensen dat verdienen.

Ik ben nooit gevraagd voor Tegenwind te stemmen. Ik heb de reeks wel bekeken, en ik zou daar nooit voor stemmen. Ik hou niet van programma’s met alleen maar mensen die hetzelfde denken en elkaar gelijk geven, aan wie bovendien geen echte vragen worden gesteld. Ik geef toe: bij Terzake en De Afspraak is dat meestal ook zo, maar ze doen daar tenminste bijna altijd alsof.

Maar ik heb dus eerst gekeken. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar het valt op hoe bij onze Vlaamse openbare omroep. Daar wordt het oordeel overgelaten aan, onder meer, een romancier. ‘Wat heeft Alain Grootaers met die publieksprijs te maken?’ vroeg die zich af. Waarop uitleg kwam over het verband tussen Grootaers en Tegenwind. Voor de schrijver was dat totaal nieuw. Het belette geenszins zijn gefundeerde gedachten: ‘Je kan de wetenschap niet onderuit trappen met onwetenschappelijkheid’, zei hij.

Waarmee hij als specialist fictie wel stukken onder het niveau zat van de aanwezige journalist-wetenschapper, een vaste gast als het iets is met scheikunde en zo. Die had ook niet gekeken, en verklaarde met aplomb dat hij ook niet zinnens was dat te doen. Pure tijdverspilling, zei hij, vanwege strijdig met de wetenschappelijke consensus. Grootaers – dat was mij eerlijk gezegd totaal ontgaan – was ooit de Slimste Mens van de Wereld geworden, en had daarbij blijkbaar de journalist-wetenschapper verslagen. Het Moment van de Wraak was gekomen: Grootaers was vanaf nu de Domste Mens van de Wereld.

Waarmee alleen maar bewezen is dat ook mensen die altijd een t-shirt dragen tot het establishment-van-de-juiste-meningen kunnen behoren. 

Ik moest daarbij ook denken aan een bevriend professor-boekenverslinder. De man verkoopt elke zomer in zijn tuin gelezen-boeken-die-hij-niet-bewaart. Voor een symbolisch bedrag, en de opbrengst gaat naar een goed doel. Dat werkt, zei hij mij, al signaleerde hij ook dat de vele boeken van die journalist-wetenschapper altijd bleven liggen. Hij dacht nochtans een oplossing te hebben gevonden – hij is de zoon van een marktkramer: stiekem stak hij in die boeken een biljet van vijf euro. Maar helaas..

Nog opvallend aan de tafel: de liberale voorzitster van de Senaat. Ook lid van de Commissie Cultuur in het Vlaams Parlement. En geschokt door die publieksprijs. Ze verwees – bij wijze van gezagsargument - naar een medewerker van de openbare omroep die het in De Ochtend over fakenews en desinformatie had gehad. Waaruit dat moest blijken bleef, net zoals in De Ochtend,  onvermeld.

De liberale Senaatsvoorzitster bleek ook een originele opvatting over de vrije meningsuiting te hebben: ze had er geen enkel probleem mee dat het publiek kon beslissen, als er vooraf ‘kwaliteitscontrole’ was geweest. De vrije meningsuiting als grondwettelijke bescherming, maar dan alleen voor wie zegt wat mag gezegd worden. We geven het ootmoedig toe: zelf waren we daar nog nooit opgekomen.  

Het is zo bekeken – en dat opent perspectief voor een volgende regeringsvorming – waar liberalisme en communisme elkaar kunnen ontmoeten. Ook de Sovjets vonden dat in naam van het proletariaat het proletariaat, als het moest zelfs brutaal, mocht worden onderdrukt zo lang dat proletariaat niet de juiste communistische gedachten bleek te koesteren.

De Senaatsvoorzitster zat daarmee anno 2022 perfect in de ‘enclave van juiste meningen’. Zonder twijfel had ze ook Knacks Arbiter of Tweets gelezen: publieksbevragingen leiden naar Niels Destadsbader, liet die weten. (Voor wie niet weet waarover dat gaat: uw Vlaamse Openbare Omroep heeft bij de commerciële omroep zanger en presentator Niels D weggekocht, voor heel veel geld, uw geld. De Arbiter werkt overigens ook voor de openbare omroep, maar voor veel minder geld.)

En het elan van de senaatsvoorzitster ging nog verder. Ook het feit dat de publieksprijs werd toegekend aan een producent die in Spanje bleek te wonen, was een non possumus. Eigen volk eerst, maar dan puur administratief; het is nieuw. De Vlaamse administratie had een en ander getoetst aan de reglementen, en had er geen graten in gezien. Maar – wie gaat dat tegenspreken? – te simpel is… te simpel.

Van simpel gesproken… De publieksprijs was toegekend door de stemmen van “0,0018% van alle Vlamingen”, zei de voorzitster. Dat was een rekenfoutje. Het moest 0,18 % zijn. (Elke liberaal weet nochtans dat in het leven de nullen zeer belangrijk zijn.) Dat er recent én een partijvoorzitter én een minister zijn opgestapt op basis van de mening van 0,03% van de Vlamingen (let op de nul, ná de komma!) kan de voorzitster niet worden aangerekend: dat van die minister was toen nog niet bekend.

Tegenwind had die publieksprijs enkel en alleen te danken aan zijn grote ‘mobilisatiekracht’ op de sociale media, zei ze nog. Ik moet bekennen: daar kan ik niets tegen inbrengen. Meer zelfs - ik zal het maar bekennen - toen pater Damiaan de Grootste Belg bleek te zijn, heb ik dat ook gedacht: allemaal gestuurd vanuit Tremelo.

Doorbraak, 17 mei 2022