Ik kreeg het van jongs af aan ingelepeld. Toen ik nog maar nauwelijks kon lezen zag ik het in verschillende talen op de toren staan: Nooit meer oorlog. Het is lange jaren meegegaan. Het werd  een Leitmotiv. Bij de beoordeling van grote vraagstukken gaf die fundamentele ethische reflex altijd de doorslag.

Ook als het bijvoorbeeld over kernenergie ging. Kernenergie, nee bedankt, het was een sticker op mijn allereerste auto. Ook hier: een immens gevaarlijk en onbeheersbaar spul als atoomenergie binnenhalen, dat doe je niet. Punt. Het toch doen is amoreel. Punt. Idem met de kruisraketten. Idem met de FN-wapenfabriek in Herstal. Het was het gezond verstand van mijn generatie: daarom ook waren we geen NAVO-fans.

Ik begreep in de humaniora wel de logica van het Si vis pacem, para bellum (wie vrede wil moet de oorlog voorbereiden), maar dat wrong natuurlijk met het Nooit meer oorlog. En dat laatste woog altijd zwaarder. Het oude Romeinse adagium was ook wat veertig jaar lang de oost-west-betrekkingen had bepaald: door ons tot de tanden te bewapenen kon een wereldvernietigend conflict worden voorkomen. Afschrikking was de garantie voor de wereldvrede. Maar mijn Nooit meer oorlog bleef overeind. Ook al omdat ons werd uitgelegd dat Caesars Gallia pacata est heel cynisch was; Gallië was tot vrede gebracht na tienduizenden doden.

Wereldbeelden kunnen klappen krijgen. Dat is raar, doet zelfs zeer. Het is te vergelijken met plots van zijn geloof afvallen. Ook dat is raar en doet zeer.

Ik heb daarvoor niet op Oekraïne of Hamas moeten wachten. Dat de planeet niet alleen bevolkt is met mensen die overlopen van goede bedoelingen, daar was ik al eerder opgekomen. Ik ben veel minder pacifist dan vroeger.

Als Kamervoorzitter mocht ik een collega ontmoeten uit een van de Baltische staten. Ze was ook journalist geweest. Ze vertelde mij dat ze de dienstplicht hadden ingevoerd, met een kamerbrede meerderheid. Omdat ze er zeker van waren dat Poetin ging binnenvallen. Ooit, maar in elk geval binnen afzienbare tijd. En de inschatting was dat door de inzet van die dienstplichtigen de Russen een paar dagen, ja zelfs misschien zelfs een week konden worden tegengehouden. And then you will come, voegde ze eraan toe…

Dat ze zich daarover niet al te veel illusies moest maken heb ik diplomatisch verzwegen. Want ik had eerder gezien hoe een brede Europese alliantie was gaan bombarderen in Libië. Ten voeten uit democratisch gelegitimeerd. Maar na een dag of drie-vier bleek de munitie op, en vroeg men bijkomend gerief aan de verbijsterde Amerikanen. Dat was ronduit gênant.

Dat was eigenlijk mijn klikmoment. Onder meer voor het mij altijd zo dierbare concept ethisch beleggen. Is beleggen in wapenindustrie onethisch? Ik denk eigenlijk van niet. Want hoe gaan we zonder wapens voor de Balten vechten? Of gaan we die, de andere kant opkijkend, kopen bij vuile regimes waar we voor de rest niets mee willen van doen hebben?  Of vragen we die, uit gewoonte, aan de Amerikanen?

Terzijde. Ik ben in de Kamer voorzitter geweest van het pensioenfonds, met een hele batterij aan verboden beleggingen. Om de zoveel maand vond men onder aanvoering van de groenen bijkomende bezwaren over allerlei sectoren waarin niet ethisch kon worden belegd. De andere partijen durfden niet anders dan daarin meegaan. Ik merkte wel dat het pensioenfonds van de Senaat blijkbaar geen verboden had. Aan de dekkingsgraad was dat ook te zien… Vivons cachés, vivons heureux. Het is geen toeval dat de ministeriële pensioenen niet bij de Kamer zitten. Dit dus terzijde.

Ook bij de oorlog tussen Hamas en Israël regent het al te makkelijke antwoorden op moeilijke ethische vragen. Het Nooit meer oorlog blijkt te simpel.

Want dat je in een oorlog geen of zo weinig mogelijk onschuldige burgerslachtoffers maakt is behoorlijk evident. Toch is er een moreel verschil tussen enerzijds Hamas dat als eerste toeslaat en pogromgewijs een groot aantal Israëlische onschuldige burgers (waaronder ook kinderen) bewust vermoordt, en anderzijds Israël dat dan terugslaat maar weet dat daarbij onvermijdelijk ook onschuldige burgerslachtoffers gaan vallen. Dat is moreel verschillend. Zeker met een tegenpartij die uitgerekend onschuldige burgerslachtoffers inzet als schild. Maar waar ligt de grens?

Het is een bekend citaat van Golda Meir: We can forgive the Arabs for killing our children. We cannot forgive them for forcing us to kill their children. Het probleem is dus, zoals vrijwel alle andere problemen, niet nieuw.

Op het moment dat ik dit aan het schrijven ben verschijnt Caroline Gennez op VTM. Gennez heeft eindelijk een toffe ministerportefeuille. Catherine Moerkerke – wat een goeie interviewster is me dat! Ze moet les gaan geven op de VRT! – vraagt haar of er wapens van FN naar Israël mogen gaan. En of ze dat al besproken heeft met Elio di Rupo. Want FN is eigendom van het Waalse Gewest.

De minister aarzelt… Ze zegt – eureka ! – dat het niet bewezen is dat FN wapens heeft verkocht aan Israël. Moerkerke vraagt of er een probleem is mocht dat alsnog blijken. Gennez zegt dat wapens niet mogen worden verkocht om er oorlogsmisdaden mee te begaan. Dat er bijgevolg dringend sanctiemaatregelen moeten komen tegen Israël. De perceptie- en communicatiemachine van Hamas heeft overduidelijk haar werk gedaan. Gennez weet alles.

Ik zet de televisie af. Het is me te simpel.

Doorbraak, 07 november 2023