Het was ooit een van de troefkaarten van de N-VA: de partij had als allereerste mensen in dienst die het internet monitorden. Dat was in de eerste helft van het vorige decennium; geen enkele andere politieke partij was daar toen mee bezig.

Dat was een troefkaart omdat je daardoor de horizon kon verruimen. Tevoren was de enige manier om na te gaan of politiek ook enig maatschappelijk effect had of de krant lezen, of naar de radio luisteren of naar de televisie kijken. Men was toen eigenlijk overgeleverd aan de media: zij bepaalden wat belangrijk was, zij oordeelden ook. Soms overlegden de commentaarschrijvers zelfs om te bepalen wat ze al dan niet de hemel gingen in prijzen, wat ze al dan niet de grond gingen inschrijven. (In de memoires die ik nooit ga schrijven zijn er daarover een paar zeer geestige anekdotes.)

De commentatoren van toen – een aantal van hen combineerden hun baan als hoofdredacteur bij de krant met directiefuncties in Kamer of Senaat (!) – waren dus machtige mensen: het Overzicht van de Binnenlandse Pers werd bovendien elke ochtend maar liefst drie keer uitgezonden. Die Macht werd door de politiek navenant behandeld. Als de regering op vrijdag na de ministerraad een persconferentie gaf mochten de kranten eerst vragen stellen, daarna de radio en pas dan, als er nog tijd was, de televisie. Toen ik eind 1987 bij de radio als Wetstraatjournalist begon, heb ik nog net het einde van dat systeem meegemaakt.

Zoveel jaar later kon het de internetjongens eigenlijk geen barst meer schelen wat er in de krant stond. Zij keken naar wat op de toen nog maar pas opgestarte sociale media de mensen bezighield. De media zullen daarop wel invloed hebben gehad, maar wat voor hen echt telde was het eindresultaat, wat de mensen ervan dachten. Dat bleek trouwens zeer geregeld haaks te staan op wat de media schreven of zegden. Toen werd almaar duidelijker dat er niet alleen in de politiek maar ook in de media sprake was van de kloof met de burger.

De N-VA had dat als eerste door, en dat gaf een aanzienlijk competitief voordeel. Omdat men dankzij die input wist wat pakte en wat niet, wat er voor de mensen toe deed en wat niet. Wie daar zicht op had kon dat verwerken in de communicatie. Over de onderstroom in de samenleving werd er toen wel gesproken of geschreven; bij de N-VA kwam die onderstroom gewoonweg uit de printer.

Het zal de aandachtige lezer opgevallen zijn dat al wat hierboven staat in de verleden tijd is geschreven. Omdat intussen iedereen probeert het internet gade te slaan. Omdat intussen dat internet via algoritmes en talloze andere ingrepen ook wordt gemanipuleerd. Om het in een boutade te vatten: de stem van de mensen op het internet is intussen even onbetrouwbaar als de media.

In mijn herinnering was het de CD&V die in 2018 als eerste door de mand is gevallen: de partij, zo bleek, had in India duizenden likes gekocht om op Facebook de eigen boodschap te ondersteunen. Want veel likes leiden tot nog meer likes. Ik kan me niet voorstellen dat andere partijen dat ook niet hebben gedaan.

Je hoeft overigens niet per se een beroep te doen op buitenlandse steun. Je kan ook bij Facebook of X ondersteuning kopen. Je kan je boodschap laten pushen. Dat zorgt er finaal voor dat het voor een politieke partij nog weinig zin heeft om als konijnen voor een lichtbak te volgen wat op het internet aan het gebeuren is. Het onderscheid tussen wat echt gebeurt en wat wordt gepushed is immers niet meer te maken.

Terzijde. Toen de N-VA in 2018 de Zweedse regering liet vallen over het Marrakeshpact was het meest gebruikte argument dat als men die tekst zou goedkeuren de schade voor de partij zeer groot zou zijn geweest. Ook toen had men dat gezien op het internet. Het is beslist niet denkbeeldig – dit is een eufemisme - dat wat men zag niets meer was dan door een andere partij aangestuurde communicatie over de gigantische repercussies van dat Marrakeshpact. Dat maakte indruk. Een alom erkend mensenrechtenexpert die zei en schreef dat zo’n VN-tekst alleen maar een papier was, kon daar niet tegenop.    

Dat gebrek aan betrouwbaarheid heeft ook van doen met de op sociale media toegelaten anonimiteit. Klein pierke of God zelf, je komt ze op X zeker tegen. Een ex-collega bij de openbare omroep had een jaar of tien geleden maar liefst acht Twitter-identiteiten. Hij vond dat in eerste instantie zeer geestig. Acht anonieme accounts waarmee hij zich zeer actief mengde in verschillende debatten. Hij is daar pas mee gestopt toen hij merkte dat hij virulent ging reageren op een tweet die hij zelf had gepost... Dat pleit voor de intellectuele soepelheid van de man in kwestie, maar het zegt natuurlijk ook iets over de authenticiteit van wat je te lezen krijgt.

Vorige week bleek uit onderzoek van de Leuvense studenten journalistiek die de berichten van een aantal Vlaamse politici hebben geanalyseerd, dat op de sociale media de dialoog met de burger eigenlijk niet (meer) bestaat. Facebook blijkt voor politieke communicatie nog altijd het meest geliefde medium te zijn.

Dat was mij ook al opgevallen. Medewerkers van politici moeten vandaag de dag vooral foto’s maken. Waarbij de een laat weten zeer moe te zijn na een reeks uitputtende vergaderingen. Anderen laten weten dat ze een kind hebben gekregen. En nog anderen laten zien dat ze over een uitgebreide garderobe beschikken. Selfies dus, in alle betekenissen van het woord.

Doorbraak, 17 juni 2025