Ik zal toen zeker niet de enige zijn geweest, maar er was een tijd dat ik zeer gecharmeerd was van de Burgermanifesten van Guy Verhofstadt. Die waren nieuw, fris, uitdagend. Later bleek dat hij ze enkel had geschreven om stemmen te ronselen en niets van hun inhoud realiseerde – het begin van een liberale traditie. Maar dat is het oordeel achteraf en dat telt niet, heb ik geleerd in de onvergetelijke lessen Historische Kritiek van professor Prevenier: nooit oordelen over toen met wat je vandaag weet/denkt.

Toen Verhofstadt met die teksten naar buiten kwam, vond ik de erin verkondigde theorieën dus aantrekkelijk. Al was er één punt waar ik het volstrekt niet mee eens was: het recht om uit de staat te treden. De burger kon en mocht beslissen niet meer mee te doen: hij besliste niet meer bij te dragen aan het collectief en zag bijgevolg ook af van wat de staat hem te bieden had. Ik vond dat zowel praktisch onmogelijk (alleen op een onbewoond eiland maak je geen deel uit van het geheel) als principieel onwenselijk.

Mijn bezwaar werd nog groter toen Verhofstadt mij wetenschappelijk probeerde te overtuigen. Hij leende mij een boekje over libertair recht. Ik moest dat zeker lezen, zei hij. Ik deed dat ook. Het ging om een verzameling cases (gevallen dus). Om aan te tonen dat de staat, en eigenlijk ook het recht dat door die staat was gedecreteerd, fictioneel, onbetrouwbaar en alles bij elkaar waardeloos was. Eén voorbeeld uit dat boekje, maar er waren er minstens een stuk of tien.

Op een boot zitten een man van tachtig, een vrouw van zestig, een baby van een paar maanden, een vrouw van dertig, een man van veertig en een jongen en een meisje van 15. Maar het schip vergaat, en er is maar één vlot voor één man of vrouw. En het staat vast dat wie het vlot krijgt overleeft. De vraag is: wie heeft recht op dat vlot?

Bladzijden lang werden de redenen beargumenteerd waarom het vlot toekwam aan x, y of z. Voor alle opvarenden was wel iets redelijks te zeggen. Maar de conclusie was nogal simpel: het vlot kwam toe aan wie er als eerste de hand kon op leggen. Het recht van de sterkste, de slimste, de snelste. Het bleek de essentie van het libertair recht. De groep (de gemeenschap, het volk) bestaat niet, er zijn alleen individuen.

Bij Verhofstadt was dat overigens ook het ultieme argument voor de afschaffing van de opkomstplicht. Ook daar was ik het niet mee eens. Nog altijd niet. België is in generlei opzicht een gidsland, verre van, maar onze stemplicht is ronduit benijdenswaardig: de stemplicht zorgt voor de enige peiling die er ook toe doet vanwege de grootte van het staal. Het is the wisdom of crowds. Zelfcorrigerend bovendien. Je kunt, volgens de beroemde formulering van Lincoln, niet iedereen permanent belazeren.

Zelfs als uit onderzoek blijkt dat heel veel kiezers op de ochtend van de verkiezingen beslissen voor wie ze gaan stemmen. Zelfs al kunnen we landen zonder stemplicht bezwaarlijk ondemocratisch noemen. Zelfs al leven we in een land waar de minister van Buitenlandse Zaken in een grote politieke storm terecht is gekomen, terwijl heel veel mensen (zoals op De Zevende Dag van vorige zondag bleek) nog nooit van Hadja Lahbib hebben gehoord. Zelfs dan.

Tegelijk is die stemplicht helaas ook heel Belgisch. Ze heeft ooit bestaan, maar nu niet meer. Verschillende ministers van Justitie en ook het college van procureurs-generaal hebben de voorbije twintig jaar laten weten dat wie niet ging stemmen, niets hoefde te vrezen. En het is zelfs absurder dan dat. Voor wie vier verkiezingen op rij niet gaat stemmen is de straf: schrapping uit de kieslijsten. Hij/zij moet dus nooit meer gaan stemmen…

Gevolg? In Brussel gaat één op de zeven kiezers niet stemmen, in Wallonië één op de tien, in Vlaanderen één op de vijf. Hadden we eens iets goeds, vinden wij Belgen het zelf niks.

En wie meent dat we via het uitschakelen van de stemplicht ook de stem van de ontevredenen kunnen neutraliseren, die is gevaarlijk aan het gokken. Van deplorabele mensen wordt te makkelijk aangenomen dat ze uit de staat treden, en dat we er dan ook van af zijn.

Wie zegt dat ze de staat niet zullen overnemen?     

Doorbraak, 27 juni 2023