Elke betrokken burger doet er goed aan naar de vierdelige Canvas-documentaire over Steve Stevaert te kijken. Niet om de onthullingen – die zijn er niet. Wel omdat u een beeld krijgt van wat macht met iemand kan doen. En waarin die macht kan uitmonden. In dit geval: het Albertkanaal.  

Ik heb hem bewonderd, maar ik probeerde dat niet te laten zien. Ik heb ook honderd keer heftig ruzie met hem gemaakt. Omdat ik bij nader inzien – en dus te laat – begreep dat wat hij zei vaak flirtte met bedrog of anders echt bedrog was. Mijn conclusie over Stevaert past in drie woorden: geniaal maar gestoord. Beide woorden wegen even zwaar.  

De reeks heeft alle ingrediënten van een goed verhaal. Het is zowel Shakespeare – waarover heeft die man niet geschreven? – als FC De Kampioenen. (Het verschil tussen zijn tragedies en kleinburgerlijke series is vooral de vijfvoetige jambe).   Het gaat over de spectaculaire opgang en de onvoorstelbare afgang. (De mensen zien dat graag.) Het gaat over iemand zonder hogere opleiding, van bescheiden komaf, die toch een van de machtigste mensen van het land wordt. (De mensen zien dat graag.) Het gaat over geld, vrouwen, macht, seks en (helaas ook) geweld. (De mensen zien dat graag.)  

En voor de meerwaardezoekers is er nog meer.  

Het wordt in de documentaire niet met zoveel woorden gezegd, maar het blijkt wel: als het eindeloos vaak misbruikte woord populisme ooit van toepassing is geweest, dan wel bij Stevaert. Ik geef u voor alle duidelijkheid mijn definitie: een populist is iemand die zelf ook wel weet dat zijn oplossing voor een maatschappelijk probleem niet werkt, maar er wel bij blijft, omdat zijn toverformule goed klinkt en electoraal loont.    

De al even vaak misbruikte definitie van socialisme van Boris Johnson (‘socialisme is mensen omkopen met hun eigen geld’) was vrijwel letterlijk van toepassing toen Stevaert besliste dat elk gezin recht had op 100 kilowattuur gratis elektriciteit, maar met de energiemaatschappijen afsprak dat ze dat bedrag mochten doorrekenen via de Eandis- of Infraxfactuur.  

Populisme is het als je laat weten dat al wie zonnepanelen laat aanbrengen gul gesubsidieerd wordt. Waarop Fernand Huts voetbalvelden vol zonnepanelen laat maken, terwijl Deborah van de kassa die panelen in geen jaren kan betalen, tenzij ze haar vingers in die kassa stopt. Zo lijkt het alsof je iets doet voor het klimaat. Maar je creëert op kosten van de staat vooral een beleggingstool voor de betere klasse.  

Maar vernieuwend en verrassend was het allemaal wel. En in die zin geniaal. Hier geen socialisme dat traditionele instrumenten voor sociaal beleid – denk aan de index – verheft tot sacrosancte partijprincipes. Het ging plots over de afschaffing van het Kijk- en Luistergeld (een belasting op het in huis hebben van een radio- en/of televisietoestel). Stevaert was de eerste die begreep hoe een belasting die in oorsprong was bedoeld  voor rijke mensen was geëvolueerd tot een te makkelijke taks voor jan en alleman.  

Stevaert was ook de eerste die zag dat elk jaar tientallen jonge mensen het leven lieten in het verkeer. En dus zette hij camera’s en alcoholcontroles in – zeer tot ongenoegen van zijn Waalse kameraden die dat een regelrechte aanslag vonden op de kleine man.  

Stevaert was overigens – ik citeer hem nu – ‘een feitelijk separatis’ (Limburgers spreken de eind-t niet uit). Niet dat hij een flamingant was, maar hij had in de praktijk ervaren dat er met de Franstaligen geen land te bezeilen viel. Maar hij had dat wel nooit gezeg. Ook dat was Stevaert: als een probleem datgene was waarover je niet spreken kon, dan moest je erover zwijgen. Dan verdween het misschien vanzelf wel.  

Het ‘gat in de haag’ verdween niet door het uit te knippen, zei hij, het werd almaar groter. Een sofisme als een koe, maar het was het beleid van de machtigste man van het land. En dus moest er ook over samenlevingsproblemen worden gezwegen. En dus moesten Vandenbroucke en Vande Lanotte zwijgen over de pensioenen die – ook toen al – onbetaalbaar dreigden te worden.  

Hij had het over ‘de zagen van de SP.A’. Al wie zich durfde afvragen of het wel allemaal klopte wat de partij zei, werd weggezet als een intellectueel die te veel boeken had gelezen, en bijgevolg niet bezig was met ‘de problemen van de mensen.’ De man-zonder-diploma’s had immers in 2003 spectaculair de verkiezingen gewonnen. De avond van de verkiezingen werd minutenlang door een enthousiaste menigte ‘Steve! Steve! Steve!’ geroepen. Steve was God.  

Dan wordt het gevaarlijk. Wanneer niemand je op de markt tegenspreekt, wacht de arrogantie in de zijstraat. De oude Grieken noemden dat in hun tragedies hybris, zich godgelijk wanen. Eindigt altijd slecht, zoals u weet.   Uitgerekend door het publiek van Humo werd hij nog geen jaar later op de Pop Poll uitgejouwd. Bijna zoals Ceaucescu in Boekarest. Het begin van het einde. Vluchten dan maar. Naar het gouverneurspaleis in Hasselt. Naar Cuba, naar de vrienden van Fidel, om er een popfestival te organiseren, Revolution Rock. Naar Vietnam, om er havenbaas te worden. Het hielp allemaal niet.  

Ook de oppergod Zeus ging eraan ten onder: vrouwen. Die Hem graag moesten zien. Willen of niet. Me too bestond nog niet echt, maar het zat er aan te komen. Stevaert voelde dat. Vluchten kon niet meer. Alleen het Kanaal kon nog helpen.  

God is dood. Al tien jaar.