Ik ben germanist. In Gent is mij vier jaar lang geleerd naar taal te kijken en te luisteren. Ik luister sindsdien niet alleen naar wát mensen zeggen, maar ook naar het hóe. En, zeker weten, beide staan voor inhoud: het een vaak voor de buitenkant; het andere vaak voor de binnenkant. Taal is een geweldige uitvinding.

Lelijke talen bestaan niet, maar het Nederlands is heel mooi. Omdat ik die taal het beste ken. Ik ben overigens lid van Onze Taal, lees gretig de publicaties van dat Genootschap, en ik laat stukjes in de krant over taal zelden ongelezen.

Zo ook dat van Margot Vanderstraeten, vorige vrijdag op de eerste bladzijde van De Morgen. Een stukje over het bijvoeglijk naamwoord Vlaams. Volgens Vanderstraeten een woord waarmee de hele samenleving is geïmpregneerd (sic). Schrijfster vraagt zich af wie dat geregeld heeft.

Uit het oprukkend gebruik van Vlaams leidt ze af dat “solidariteit met Wallonië in de gehele Vlaamse samenleving al enige tijdzoek is” Hoe ze dat weet? Omdat we steevast over de Vlaamse toptennisster Kim Clijsters spreken… Terwijl we Justine Hénin een Belgische topspeelster noemen, tenzij ze verliest, want dan wordt ze een Waalse… Het is de vraag, schrijft Vanderstraeten, “waar deze manipulatie, deze hidden message, vandaan komt. En waar ze, zonder dat iemand er erg in heeft, naartoe sluipt”.

Opvallend, en dan los van de vraag of het wel waar is wat hierboven staat over Henin en Clijsters: zonder meer wordt aangenomen dat het om een manipulatie gaat, zelfs een verborgen boodschap, ‘zonder dat iemand daar erg in heeft’. Wie dat op zijn geweten heeft, wordt niet geëxpliciteerd, maar ik neem aan dat dat ook zo bedoeld is, want daardoor is er een suggestie van geheime machten en krachten, misleiding, bedrog. Dat verkoopt beter…

Goede Margot, je schrijft het zelf: het woordgebruik is altijd een weerspiegeling van de maatschappij. En of we dat nu leuk vinden of niet, die maatschappij is op dat punt nauwelijks te beïnvloeden. Want taal is sterk; een wonderlijk instrument dat zich niet laat maken, maar zichzelf maakt (via de – jawel – altijd terugkerende wisdom of the crowds).

Er zijn trouwens – geheel terzijde - in de geschiedenis voorbeelden zat van dictators die hebben geprobeerd via verplicht taalgebruik de werkelijkheid te veranderen; ze zijn in feite keer op keer mislukt.

In dit concrete geval, goede Margot, is de taal de weerspiegeling van het ontbreken van de Belgische publieke ruimte. België zit niet (meer) in het hoofd en het hart van de mensen, en via (onder meer) de taal is dat te zien.

Dat is ooit anders geweest. Toen ik kind was, en zelfs nog een tijdje daarna, was dat anders. Op de lagere school heb ik nog meesters gehad die vaderlandsliefde doceerden via Grote Verhalen. Maar op het eind van mijn humanioratijd is dat begonnen: de staatshervorming, eerst – in dit verband zeer beduidend – culturele autonomie genoemd. En cultuur, goede Margot, dat weet jij beter dan ik, cultuur is alles.

Toen al – we schrijven begin jaren 70 van de vorige eeuw – waren er mensen die waarschuwden voor wat jij nu beschrijft. Culturele autonomie, schreven ze, zou op termijn het einde betekenen van België. En daarom waren ze er ook tegen. Maar de democratie heeft hen niet gevolgd. Die eerste staatshervorming is er gekomen, en daarna nog een stuk of vier. Dat heeft sporen nagelaten in de taal.

En er is natuurlijk nog meer werkelijkheid: we kijken naar de Vlaamse televisie(s), we lezen Vlaamse kranten en boekskes, we lezen (vooral) Vlaamse auteurs. Niet dat we iets tegen andere hebben, of dat die andere hier niet te krijgen zouden zijn. Maar Vlaanderen, dat is nu eenmaal onze thuis, onze (leef)wereld, onze – komt ie !!! – identiteit. Of jij dat nu leuk vindt of niet, het is wel zo.

En, goede Margot, uit Vlaams valt niets af te leiden over solidariteit met Wallonië. En zeker niet dat die “in de gehele Vlaamse samenleving al enige tijdzoek is”. Ik kom de laatste tijd veel mensen tegen in zogeheten Vlaamse kringen (daar is/was overigens dat adjectief al langer gemeengoed J), en wat me daar opvalt: het zijn uitgesproken solidaire mensen, met een zeer groot gevoel voor rechtvaardigheid ook. Maar net daarom vragen ze een eind te maken aan solidariteit die én de gevers én de krijgers allebei ten gronde richt.

Vlaams is dus geen vieze ziekte, noch het resultaat van doorgedreven communicatiestrategie. Het is gewoon de werkelijkheid. Ik omarm ze.