In De Morgen staat er elke zaterdag een boeiend stukje waarin een boekhandelaar gevraagd wordt welke boeken het goed of niet goed doen, en of hij een idee heeft waarom. Vorig weekend was dat in Mechelen.

De plaatselijke boekenboer zegt dat hij meer had verwacht van Rozeke, de roman van Guillaume Van der Stighelen[1]. Hij zegt er nog een ‘ellendige stapel’ van te hebben liggen. En Van der Stighelen krijgt een schop: de reclamegoeroe is erin geslaagd zijn boek in alle media op te voeren, maar ‘na twee, drie dagen [heeft] uiteindelijk bijna niemand nog interesse in zijn roman’.

De hahaha staat er niet, maar is er natuurlijk wel. Verontwaardiging en binnenpret zijn aloude vrienden.

Van der Stighelen leest dat, rijdt naar Mechelen en constateert dat er van die ellendige stapel vier exemplaren over blijven… En we mogen geredelijk aannemen dat er vorige week ter hoogte van Mechelen geen wonderbare boekverkoop heeft plaatsgevonden. En toch beweert die man dat. Waarom? Een afrekening? Of gewoon de geest van de tijd?

Elsevier Weekblad, het grootste opinieplatform van Nederland, placht onder elk artikel een plek voor reacties te hebben. Dat forum is vorige week gesloten. Te veel anonieme scheldtirades, teveel toetsenbordridders en schimmige internettrollen met vaak ook regelrechte bedreigingen voor wie ook maar iets betekent. Het periodiek bedankt voor de rol van politieagent.

Nooit is dialogeren over problemen van maatschappelijk belang makkelijker geweest. Maar ook dat blijkt dus vandaag onmogelijk. Wie wordt daar beter van? Is ook dat de geest van de tijd?

De geest van de tijd is ook de heisa over de inkomsthal van de Antwerpse Arenbergschouwburg. Historische schilderijen werden eerst weggehaald en vervangen door hedendaagse foto’s. Maar het stadsbestuur heeft ze laten terugplaatsen. Het heeft ons dagenlang bezig gehouden: de greep van (extreem)rechts op het cultuurbeleid.

Voor wie het nog niet wist: een van die schilderijen toont de Antwerpse burgemeester (anno 1585; zegt dat jaartal u iets?) Filips van Marnix van Sint Aldegonde. De auteur van het Wilhelmus. Het zal een afwijking zijn, maar ik heb het altijd geestig gevonden te weten dat de Nederlandse nationale hymne is geschreven door een Antwerpenaar.   

Maar nu komt het. De komiek Michael Van Peel treedt wel eens op in de Arenberg en is bijgevolg in deze zaken een autoriteit. Het Nieuwsblad – een redactie van mensen die eigenlijk bij De Morgen hadden willen zitten – voert hem op. Hij heeft het over de portretten van ‘Marnix Huppeldepup’ en ‘Gilbert Dinges’[2]. En dan komt het: ‘Sorry, wie? Niemand kent die figuren!’ Ook dat is de geest van de tijd: we wissen de geschiedenis; we wissen zelfs de nieuwsgierigheid. 

Van schilderijen gesproken. Het heeft bij ons nauwelijks aandacht gekregen, maar in Nederland hebben ze eind vorig jaar aan de universiteit van Leiden exact hetzelfde meegemaakt. In een van de vergaderzalen hing namelijk een schilderij met daarop het universiteitsbestuur uit de jaren zeventig: allemaal mannen die sigaren roken. En nu komt de geest van onze tijd.

Op sociale media maakt een doctoraatsstudente over dat schilderij de opmerking ‘zich niet gerepresenteerd’ te voelen. Dat is genoeg voor brede paniek. De decaan van de rechtenfaculteit laat op Twitter weten dat ook zij het grootste deel van haar carrière doorbracht ‘in kamers met mannen en schilderijen van mannen. Verder haat ik de rook, ook als het slechts geschilderd is’. Het rook? Enfin, ze beheert slechts de rechtenfaculteit. De dag nadien wordt het schilderij verwijderd. De decaan laat weten (let ook op de taal waarin ze dat doet): ‘Immediate action was taken!’ Met een smiley. Op cultuurloosheid staat geen maat.

Maar er komt weerwerk. Tot in het parlement, waar opvalt dat bewindslieden bijzonder voorzichtig zijn: het debat, zegt de staatssecretaris, zal ‘onder de aandacht worden gebracht van de Leidse universiteit’. Ook dat is de geest van de tijd.

Maar, o Heer van het toeval, heb dank: op dat gecancelde schilderij staat ook Dolf Cohen, toenmalig rector. Dolf is de vader van Job Cohen, voormalig kopstuk van de sociaaldemocratische PvdA. Job – inmiddels veel ouder dan de mannen op het schilderij – doet prompt Leiden het aanbod om ‘in de vorm van een beknopt college van zeg een kwartier – mag ook iets langer – ons[3] licht [te] laten schijnen over dat schilderij en de context ervan’.

De dag nadien al zegt de universiteit dat de verwijdering maar ‘een startpunt voor een inhoudelijke discussie’ was. Het werk zal worden teruggehangen. Het is zelfs ‘een indrukwekkend kunstwerk (...) en we zijn trots op de bestuurders van toen die erop staan afgebeeld’. En ook, helemaal de geest van de tijd, gaat een ‘divers samengestelde commissie uitzoeken wat de beste aanpak is om het werk beter tot zijn recht te laten komen’.

Meteen blijken alvast voor het dan nog niet heropgehangen schilderij twee paaltjes te staan met een koord ertussen. De universiteit laat ’s anderendaags officieel weten: ‘Hij hangt!’

Wie? Wat? De geest van de tijd?   

Doorbraak, 28 maart 2023

[1] Ik heb die gelezen: geen literair meesterwerk, maar best de moeite. [2] Gilbert Van Schoonbeke, een 16de-eeuws visionaire ondernemer die Antwerpen heeft helpen opstoten in de vaart der volkeren. Zeg maar de Fernand Huts van toen.   [3] Hij schrijft samen met zijn broer Floris