Midden volgende maand houdt de Open VLD haar zogeheten Ideeënfestival. Al zal dat festival na het ontslag van Eva De Bleeker, maar om één idee draaien: wie wordt partijvoorzitter? En wie staat aan welke kant?

Dat Frédéric De Gucht de nieuwe voorzitter wordt is minder zeker dan alom wordt aangenomen. De Gucht zal wel kandidaat zijn - hij kan moeilijk anders, ook al komt de voorzittersverkiezing voor hem een paar jaar te vroeg - maar de VLD zou zichzelf niet zijn als er niet nog kandidaten zijn. En niet alleen illustere onbekenden.

Naar verluidt zou zelfs Vincent Van Quickenborne kandideren. En ook ex-justitieminister Paul Van Tighelt zou zijn kans willen wagen. Beiden zien het namelijk met zoon De Gucht niet zitten. Het is de veruiterlijking van wat de nooit aflatende strijd tussen de clans wordt genoemd.

Het is een boutade maar als je een VLD’er vraagt wat de essentie is van het liberalisme, is het antwoord: ik. Dat ik bepaalt niet alleen de houding tegenover de staat, dat is minstens even waar als het gaat over de vraag wie de partij moet leiden. Liberalen zijn tegen belastingen omdat er na betaling van die belasting minder overblijft voor mij. Toepassing van datzelfde principe zorgt er ook voor dat politiek, nog veel meer dan in andere partijen, bij liberalen feitelijk herleid wordt tot de strijd tussen individuen.

De recente geschiedenis van de Open VLD is daar het sprekend bewijs van: én premier Verhofstadt én premier De Croo hebben zelfs hun eigen partijvoorzitters (Annemie Neyts, Karel De Gucht en Egbert Lachaert) opzij geduwd en kaltgestellt, toen die hen in de weg liepen. Idem met Eva De Bleeker - tot twee keer toe zelfs. Geen andere partij kan dat soort score voorleggen.

Anders dan in andere partijen, en ook dat typeert, betalen liberale parlementsleden geen afdracht aan hun partij. Liberalen zijn in hun diepste binnenste tegenstanders van partijen tout court. Maar bij ons kan je bezwaarlijk zonder: er moet nu eenmaal een structuur zijn om dat (overdadige) belastinggeld te ontvangen.

Het geld van de partij is bij de Open VLD in de voorbije jaren trouwens geregeld een moeilijk punt geweest: nieuwe partijvoorzitters moesten bij hun aantreden vaststellen dat de partijkas leeg was. Wat Guy Verhofstadt heeft gedaan met de staatskas had hij al eens eerder gedaan met de partijkas.

Nog meer merkwaardig en typerend is dat wie - in Gent bijvoorbeeld is dat al jaren courante praktijk – op de lijst wil komen daarvoor moet betalen, zogenaamd om de campagne mee te financieren. Wie verkozen wordt krijgt daarna een soort return on investment… Het verklaart waarom vele liberalen zich zo geschoffeerd voelden toen bleek dat Sihame El Kaouakibi honderdduizend euro had gekregen om op de lijst te staan: dat was de liberale wereld op zijn kop.

Al het gedoe in de Open VLD doet denken aan het einde van de Volksunie. Dat heeft bijna tien jaar geduurd. Ook daar was sprake van therapeutische hardnekkigheid, terwijl euthanasie veel redelijker was geweest.

Het probleem van de Open VLD is nochtans eenvoudig samen te vatten: er is geen uniek aanbod meer. De partij is haar identiteit kwijt. Ze is ‘verdampt in irrelevantie,’ zei het Liberaal Vlaams Verbond. De partij kan als het om wezenlijke standpuntbepaling gaat bijgevolg niet kiezen tussen rechts en links, tussen de VVD en D66.

De partijtop vindt dat de combinatie van de twee ook kan. Ze dolen. Dat de Franstalige zusterpartij, met een ook in Vlaanderen zeer populaire voorzitter, nooit nalaat om erop te wijzen dat de VLD eigenlijk geen liberale partij meer is, doet daar vanzelfsprekend geen goed aan. 

Puur praktisch gesproken heeft dat niet kiezen – ook in de Volksunie was er een subgroep Niet Splitsen – ook een praktische achtergrond. Want stel dat er toch gekozen wordt, dan stapt een deel van de partij meteen op: een kleine partij wordt dan nog kleiner. Niemand bij de Open VLD zit daarop te wachten.

Een kleine partij is een onvoorspelbare partij. Hoe meer volk er stemt, hoe meer the wisdom of crowds kan spelen. Hoe minder stemmers, hoe meer risico op ongelukken. (Het is uitgerekend Frédéric De Gucht die het ledenaantal van de VLD heeft doen sporen met de realiteit; er bleken geen 40.000 leden, wel 15.000. Leden die geen lidgeld meer betaalden of dood waren werden tot voor kort nog altijd geteld…)

En dan is er nog het reusachtig geloofwaardigheidsprobleem. 25 jaar regeren heeft ervoor gezorgd dat het partijprogramma niet meer bestaat. En tot overmaat van ramp is er een andere partij, de N-VA, die de kern van dat programma grotendeels wél uitvoert en een aantal zogeheten own issues van de VLD (standpunten die automatisch met een partij worden geassocieerd) heeft overgenomen. Met stukken meer geloofwaardigheid ook.

Het verschil tussen wat wordt voorgespiegeld en wat wordt gerealiseerd is al 25 jaar nergens zo groot als bij de VLD. Het begon met Guy Verhofstadt. Zijn initialen stonden eerst voor Grote Vernieuwer, maar bij nader toezien bleek hij de Grote Vervalser.

De Open VLD – ze zullen verbaasd zijn dat te lezen, maar het is onmiskenbaar - betaalt meer dan welke andere centrumpartij de prijs voor het cordon sanitaire. Want uitgerekend door dat cordon moet elke regering een mix zijn van links en rechts. Links vond besturen met de Vlaamse liberalen fantastisch…

Blauw is daardoor een van de tinten grijs geworden. Daar kan – F*CK ! - ook F*DG niets aan doen.

Doorbraak, 26 augustus 2025