Ik heb in het Gentse Stadsmuseum (op de laatste dag dat dat mogelijk was) de tentoonstelling gezien over de Hollandse periode in onze geschiedenis. Een buitengewoon interessante tentoonstelling, en ik betreur dat ik ze, vanwege zelf nog niet gezien, niet heb kunnen aanprijzen.

Uiteraard behandelt de expositie een ruimere periode dan die van de officiële data, van 1815 tot 1830. Men begint vroeger, onder de Fransen en Napoleon. Het overzicht eindigt in de jaren veertig van de 19de eeuw, toen de politieke rol van het orangisme uitgespeeld was. En ook leuk: Gent – lang het laatste orangistische bolwerk ! – speelt een hoofdrol.

En ik ben ook een beetje trots: een van de schilderijen uit – zoals dat heet - de Salons van de Kamervoorzitter is in bruikleen gegeven voor de tentoonstelling. Het toont een priester die het volk opruit tegen de Hollanders. Maar aan alles is te zien naar wie de voorkeur van de kunstenaar ging…

Die tentoonstelling is goed omdat ze dwingt tot nadenken. Zo is mij opgevallen dat het woord separatisme niet voorkomt. Terwijl dat in wezen de laatste keer was dat onze gewesten met separatisme te maken hebben gehad. Het woord scheiding is wel te vinden, maar dat is in meerdere opzichten iets anders.

Nog iets. Of het nu om separatisme of om scheiding gaat, één ding valt op. Het ‘succes’ van de operatie heeft grotendeels afgehangen van de reactie van het ‘buitenland’. En daar leert de geschiedenis dat het buitenland zeer snel geneigd is de feiten te erkennen. Het is wat het is…

We hebben dat in 2006 in Europa ook gezien: Montenegro hield een referendum over de afscheiding van Servië. 55,5% van de kiezers zegden ja. Nipt dus. Want de afspraak was dat er een meerderheid moest zijn van meer dan 55%. Toch liet toen de Europese Unie heel snel weten dat dat OK was. Té snel eigenlijk. Want de mededeling van de Unie verscheen één uur voor het sluiten van de stembureaus… Amper een paar dagen later zegden de permanente leden van de VN Veiligheidsraad hetzelfde. Servië boos. Jammer maar helaas…Het was in 1830 niet anders. Het buitenland zei ja, en aldus is vervolgens geschied.

De Hollanders hadden er ook om gevraagd. De tentoonstelling noemt op wat er allemaal schortte, en effectief, dat is niet weinig.

En wat niet vermeld staat, geldt natuurlijk altijd: het principe dat als een bestuur/bestuurder tegen de mensen in gaat, die mensen het recht hebben van dat bestuur afstand te nemen, en het te vervangen door een ander, nieuw bestuur/bestuurder. Het stond al in het wereldberoemde Plakkaat van Verlatinghe uit 1581, toen de noordelijke Nederlanden zich losmaakten van Spanje en Filips II.   

        …maer in stede van zijne ondersaten te beschermen, deselve soeckt te verdrucken, t'overlasten, heure oude vryheyt, privilegien ende oude herkomen te benemen, ende heur te gebieden ende gebruycken als slaven, moet ghehouden worden niet als Prince, maer als een tyran ende voor sulx nae recht ende redene magh ten minsten van zijne ondersaten, besondere by deliberatie van de Staten van den lande, voor egheen Prince meer bekent, maer verlaeten

Een tekst die de Amerikanen in 1776 heel goed kenden, want ze hebben de basisredenering overgenomen in hun Declaration of Independence.

        That whenever any Form of Government becomes destructive …, it is the Right of the People to alter or to abolish it, and to institute new Government

De STAM-tentoonstelling was dus zo goed dat er op zondagmorgen spontaan gesprekken (en zelfs discussies) ontstonden tussen bezoekers. Eén ervan wil ik met u delen. Een gesprek met een vriendelijke, pientere dertiger die mij achteraf zei dat hij Groen stemde. (Wat in de alinea hierna staat, is mijn eigen vaststelling/indruk, vanzelfsprekend geen oordeel.)

Hij was overduidelijk goed of zelfs hoog geschoold, had naar alle waarschijnlijkheid een leuke, drukke baan (kloeg er immers ook over dat hij niet eerder de tijd had gehad om…), stond met andere woorden in het volle leven, was leuk/hip gekleed, en beantwoordde dus van geen kanten aan het geitenwollensokken-imago.

Ik stond naast hem toen ons werd uitgelegd dat een van de belangrijke oorzaken voor de splitsing was dat in 1815 de publieke schuld van noord en zuid eerst werd samengevoegd, en vervolgens voor de afbetaling in twee gelijke helften werd verdeeld. Waarbij werd opgemerkt dat in 1815 de schuld van het noorden vele keren groter was dan die van het zuiden.

‘Ja,’ zei de man spontaan, ‘dan kan je er natuurlijk ook om vragen. Als je aan de mensen hun portemonnee gaat zitten…’ Ik kon het niet laten. ‘Dat is zoals in België,’ zei ik, ‘het noorden betaalt ook al jaren voor het zuiden.’ ‘Da’s waar,’ zei de man met een brede glimlach. Hij voelde zich allicht wat betrapt, maar was verstandig genoeg om nu niet in een kramp te schieten. ‘Ik kan jullie daarin volgen,’ zei hij nog, ‘dat is inderdaad niet rechtvaardig’. ‘Maar’, zei hij, ‘kunnen jullie daar dan niet eens zakelijk mee omgaan?’ Mijn antwoord was kort: ‘Ik vraag niet beter…’