De toekomst voorspellen in het geval van de VRT is niet zo moeilijk. Vier weken geleden stond hier (https://doorbraak.be/beschaafd-amusement) wat u bij de verkiezingen op de staatstelevisie kon verwachten. ‘Je kunt er overigens donder op zeggen dat onze Vlaamse openbare omroep een verkiezingsprogramma zal maken met in de hoofdrol Niels Destadsbader. En mocht deze eminente mediafiguur alsnog te licht worden bevonden, dan komt er iets met Tom Waes.’

Ik heb het dus voelen komen. Niet Destadsbader dus, wel Tom Waes. De man van het uitstekende Verhaal van Vlaanderen. Dat Waes en productiehuis De Mensen toen bij alle heisa over de Vlaamse canon hebben voorgesteld daarover een programma te maken, verdient alle lof. Ze hebben zich van al het gedoe prinsheerlijk niets aangetrokken. Waes zelf bleek bovendien sterk genoeg om alle kritische vragen op zijn sloffen te beantwoorden. Zo goed als altijd bleken die vragen bij nader toezien trouwens nergens op te slaan. En het heeft die canon flink vooruitgeholpen: in fine waren alleen Marc Reynebeau en het Vlaams Belang nog tegen.

Waes kan voor vernieuwing zorgen. Dat is overigens het grote verschil met de nieuwsdienst van de VRT. Die maakt programma’s die twintig jaar terug ook al werden gemaakt, bovendien voor het overgrote deel met dezelfde mensen; alleen de decors worden geregeld vernieuwd. En nog een verschil met Waes: vragen over het hoe en waarom worden daar niet beantwoord.

Dat is een weloverwogen strategie. Een paar jaar terug is die perfect geïllustreerd door Luc Pauwels, de onvolprezen energiespecialist van de VRT. De man had een zeer lezenswaardig boekje geschreven over de journalistiek zelf, waarbij hij ook die van de openbare omroep op de korrel nam. Onder meer op het punt van de berichtgeving over corona.

Over dat boekje is met geen woord gerept op de VRT. Voor de VRT was dat boekje nooit geschreven, bestond het niet, ook al had Pauwels subsidie gekregen van het Fonds Pascal Decroos, dat onderzoeksjournalistiek stimuleert – daarvoor moet je een gedegen dossier indienen. Rond het werkstuk van Pauwels werd een cordon gezet. Terwijl om het even welke andere omroepjournalist die een boek schrijft het uitgebreid mag komen aanprijzen.

Typerend voor onze openbare omroep is wel dat Waes al meteen (wellicht voorzichtigheidshalve) in een hokje wordt gezet. Hij mag iets maken voor jongeren, meer bepaald het segment van de – zo heet dat tegenwoordig – first voters. Dat is tegelijk een vergissing én een fictie.

Uit elk onderzoek blijkt namelijk dat die eerste kiezers nauwelijks verschillen van de andere stemmers. Het Vlaams Belang is bij jongeren de populairste partij; net zoals bij de overige kiezers. Ongeveer de helft van de jongeren weet niet voor wie ze gaan stemmen; de helft van de rest ook niet. Er is behoorlijk veel polarisering onder jonge mensen; bij minder jonge mensen ook.

Dat is overigens niet typisch Vlaams of Belgisch. Ook in Nederland bleek al voor de verkiezingen van november dat de jongeren een ruk naar rechts wilden. Ze waren dus gewoon de voorspellers van de landelijke stemming.

De Radboud-universiteit onderzocht wat achttienjarige scholieren op school wilden horen. Niets over feminisme, zo bleek, ‘er is genoeg gelijkheid’. Ook niets over het klimaat; ‘is daarover niet alles gezegd’? De samenvatting? ‘Geen woke gelul’.

Doen alsof wat leeft bij jongeren anders is dan wat leeft bij de rest van de populatie is dus flauwekul. Alleen bij de nieuwsdienst van de VRT geloven ze dat er aan de ene kant jongeren zijn naar wie moet worden geluisterd, en aan de andere kant oude, verzuurde, witte Vlamingen aan wie moet worden uitgelegd wat ze moeten denken. 

Waes zegt dat jongeren andere vragen stellen dan journalisten. Dat is, zei hij in De Afspraak, ook gebleken uit de proefuitzending. Ik geloof hem grif. Alleen zegt dat natuurlijk niets over het verschil tussen jongeren en anderen. Maar het spreekt boekdelen over de vragen van journalisten, die zowel jongeren als ouderen vaak naast de kwestie vinden. Vergeet niet dat de verkiezingen van 2019 volgens de VRT over het klimaat gingen. De kiezers dachten daar totaal anders over.

De schaduw van de nieuwsdienst strijkt over de schouder van Waes. In De Afspraak zei hij dat hij geregeld terugkoppelt naar de redactie. ‘Mag dat?’ vraagt hij naar eigen zeggen aan Pieter-Jan Desmedt. Ik moet hem dat oprecht afraden.

Voor Doorbraak schrijft de Vlaamse Amerikaan Jan Pourquoi populaire stukken over het leven in de VS. Het is al evenmin een goed idee om Pourquoi aan Björn Soenens te laten vragen of wat hij schrijft wel mag.

Waes zei het niet expliciet, maar blijkbaar hebben jonge kiezers uitgesproken gedachten over het cordon: het lijkt erop dat ze dat onzin vinden. Net zoals de meeste Vlaamse kiezers dus. Maar ook dat kan hij maar beter niet voorleggen aan de redactie. Daar wordt nog altijd eerbiedig naar de orakelspreuken van de ouwe rooie rakker Walter Zinzen geluisterd. Heel recent schreef die in SamPol een fors stuk met de intrigerende titel: ‘Waarom rolt de VRT de rode loper uit voor het Vlaams Belang?’ De VRT moet zich een hoedje zijn geschrokken: Walter vindt ons te rechts... Arme Waes.

Al heeft hij dat misschien wel in de gaten. Op het einde van De Afspraak ging het over het feit dat Waes blijkbaar een boot heeft gekocht. Of hij die zelf had betaald, was de (nogal typerende) vraag. ‘Met het geld dat ik zelf heb verdiend,’ was het antwoord. Waarop een enigszins bizarre opmerking kwam over de verhoging van de weddebarema’s op de nieuwsdienst. Het idee was, vermoed ik, dat ook mensen van de Nieuwsdienst een boot moesten kunnen kopen. Waarop Waes: ‘Misschien kan ik mijn boot gebruiken om jullie op te zetten en af te voeren?’

Dat is een beetje ruw, maar op zich is dat geen onaardige gedachte. Ze zou er minstens kunnen voor zorgen dat Waes een heel goed programma kan maken. Voor alle leeftijden.

Doorbraak, 13 februari 2024